Joseph Haydn
Ur. 31 III 1732, Rohrau (Dolna Austria). Zm. 31 V 1809, Wiedeń.
Najstarszy z trójcy wielkich klasyków wiedeńskich był jednym z 12 dzieci wiejskiego kołodzieja. Jako 8-letni chłopiec dostał się do konwiktu dla śpiewaków katedry Św. Stefana w Wiedniu. Nieco później znany włoski kompozytor i pedagog, Nicola Porpora, przyjął go jako akompaniatora przy lekcjach śpiewu, w zamian za to udzielając mu od czasu do czasu cennych wskazówek z dziedziny kompozycji oraz wtajemniczając w arkana sztuki śpiewaczej. W 1759 otrzymał Haydn stanowisko kapelmistrza na dworze hrabiego Morzina i wówczas też napisał pierwszą swoją symfonię. Zwrotny punkt w jego życiu nastąpił w 1761, kiedy powierzono mu stanowisko kapelmistrza na dworze księcia Pawła Esterhazego w Eisenstadt. Pozostał na nim przez blisko 30 lat, wysoko ceniony również przez muzykalnego następcę księcia Pawła, Mikołaja zwanego ,,Wspaniałym". W Eisenstadt stworzył m. in. 6 symfonii, tzw. "paryskich", wiele kompozycji kameralnych - wśród nich cykl słynnych kwartetów, nazwanych później ,,słonecznymi" - oraz opery na użytek książęcego dworu. Po śmierci księcia Mikołaja i rozwiązaniu kapeli w 1790 osiadł Haydn w Wiedniu. Niezwykle owocny dla jego twórczości był dwukrotny pobyt w Londynie (1791-92 i 1794-95); wiążą się z nim: cykl 12 symfonii, tzw. "londyńskich", oraz powstałe pod wpływem poznanych tam dzieł Haendla oratoria "Stworzenie świata" i "Pory roku".
Znaczenie twórczości Haydna dla rozwoju europejskiej muzyki jest ogromne. Dokonał on ostatecznego przejścia od estetyki muzycznego baroku do wiedeńskiego klasycyzmu. On również ostatecznie nadał kształt formie sonatowej oraz 4-częściowemu cyklowi symfonicznemu (z menuetem), przekształcił i zmodernizował odziedziczoną po poprzednich epokach formę wariacji, ugruntował klasyczne zasady instrumentacji symfonicznej i otworzył nowe horyzonty dla rozwoju harmonii, rytmiki i architektury dzieła muzycznego.
Twórczość Haydna zdumiewa bogactwem inwencji, doskonałością konstrukcji oraz śmiałym nowatorstwem w stosunku do współczesnych mu muzyków, a także niebywałym rozmachem ilościowym i wszechstronnością. Obejmuje ona 104 symfonie, 84 kwartety smyczkowe i przeszło 200 innych kompozycji kameralnych, oratoria, kantaty, uwertury i marsze orkiestrowe, liczne sonaty, divertimenta i pieśni solowe. Opery Haydna, w liczbie 12, miały w jego czasach znaczenie jedynie lokalne i szybko uległy zapomnieniu. Dziś niektóre z nich ("Aptekarz", "Księżycowy świat", "Armida") powracają znowu do życia i okazują się również we współczesnych warunkach pełnowartościowymi dziełami scenicznymi.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
