Elias Canetti
CANETTI Elias
(ur. 25 lipca 1905, Ruszczyk, obecnie Ruse, Bułgaria
- zm. 14 sierpnia 1994, Zurych, Szwajcaria)
Powieściopisarz, eseista i dramatopisarz niemieckojęzyczny. Elias Canetti przyszedł na świat w naddunajskim porcie w żydowskiej rodzinie kupieckiej. Jego rodzice byli potomkami Żydów sefardyjskich, wygnanych z Hiszpanii w końcu XV wieku. Nazwisko Canetti pochodzi od nazwy hiszpańskiej wioski, a ojczystym językiem pisarza był ladino - dialekt judeo-hiszpański. Mając sześć lat chłopiec wyemigrował z rodzicami do Manchesteru. Rok później, po nagłej śmierci ojca, matka przeniosła się z Eliasem i jego dwoma młodszymi braćmi do Wiednia. W Wiedniu chłopiec zaczął się uczyć niemieckiego - języka, w którym w przyszłości będzie pisać. Był to jego piąty język - po ladino, bułgarskim, angielskim i opanowanym w Anglii francuskim. W roku 1916 rodzina przeniosła się do Zurychu, a pięć lat później do Frankfurtu; tu w 1924 roku Canetti zdał maturę.
W tym samym roku pisarz wyjechał do Wiednia, żeby studiować chemię. W 1929 na uniwersytecie wiedeńskim obronił doktorat z tej dyscypliny, ale nigdy nie pracował w zawodzie chemika. Już w okresie studiów bardziej interesowała go literatura i filozofia. Wprowadzony do literackich kręgów, zaczął pisać; decydujący wpływ miały wywrzeć na niego dzieła Karla Krausa. W roku 1928 Canetti poznał w Berlinie Bertolda Brechta, Izaaka Babla i George'a Grosza. Na początku lat trzydziestych zaczął pracować nad powieścią "Auto da fé". Wydana w 1935 roku (i zakazana przez nazistów), przyniosła autorowi uznanie. W pierwszej połowie lat trzydziestych powstały także dramaty "Wesele" (jedyny opublikowany po polsku, "Dialog" nr 3/1967) i "Komödie der Eitelkeit" (Komedia próżności), wydane dopiero w 1964 roku razem z późniejszym "Die Befristeten" (Oznaczeni, premiera w 1956 roku w Oxfordzie). W 1934 roku Canetti ożenił się z Vezą Taubner-Calderón.
W 1938 roku, po przyłączeniu Austrii do Niemiec, pisarz wyjechał przez Paryż do Wielkiej Brytanii. Osiedlił się w Hampstead; w 1952 roku uzyskał obywatelstwo brytyjskie. Po przyjeździe do Anglii, zainspirowany zamieszkami w Wiedniu w 1927 roku, Canetti poświęcił się pracy nad studium socjologicznym "Masa i władza" (1960), w którym analizował zachowania tłumu i poddał krytycznej analizie Hitlera jako jego przywódcę. Canetti opublikował również między innymi wspomnienia z podróży "Głosy Marakeszu" (1968), studium krytyczne "Jeszcze jeden proces. Listy Kafki do Felicji" (1969), tom esejów "Sumienie słów" (1975) i powieść autobiograficzną "Ocalony język. Historia pewnej młodości" (1977). Kilka lat po śmierci pierwszej żony (1963) ożenił się ponownie z Herą Buschor (1971). Miał z nią córkę. Druga żona pisarza zmarła w 1988 roku. Przez ostatnie dwadzieścia lat życia Canetti utrzymywał dwa domy: w Anglii i w Szwajcarii.
Elias Canetti był wielokrotnie nagradzany. W 1972 roku otrzymał nagrodę Büchnera, trzy lata później dwa doktoraty honorowe uniwersytetów w Monachium i Manchesterze. W 1981 roku został uhonorowany za całokształt twórczości literacką Nagrodą Nobla.
