Gratien Gelinas
GÉLINAS Gratien
(ur. 8 grudnia 1909, St-Tite, Kanada - zm. 16 marca 1999, Oka, Quebec, Kanada)
Kanadyjski dramatopisarz, satyryk, aktor, reżyser filmowy, producent, dyrektor teatru, jeden z czołowych twórców współczesnego teatru i filmu kanadyjskiego. Studiował literaturę klasyczną w Montrealu; razem z kolegami założył zespół teatralny Troupe des anciens du College de Montreal. Później grał w kilku innych teatrach, między innymi w Montreal Repertory Theatre. Błyskotliwa kariera Gélinasa zaczęła się w roku 1937, gdy zadebiutował jako satyryk. Stworzył postać Fridolina, ubranego w stary sweter i podkolanówki wyrostka ze wschodniej dzielnicy Montrealu; jego nieodłącznym rekwizytem była proca. Po radiowym debiucie w stacji CKAC Fridolin został również bohaterem rewii "Fridolinin". Rewia składała się z piosenek, skeczy i monologów; w postać Fridolina wcielił się sam autor. Dzięki Fridolinowi Gélinas zdobył popularność w całej francuskiej Kanadzie; rewia utrzymała się na afiszu Monument National Theatre w Montrealu do 1946 roku.
Dwa lata później Gélinas napisał swoją pierwszą sztukę "Tit-Coq" (Kogucik), uważaną za pierwszą liczącą się współczesną sztukę kanadyjską w języku francuskim. Jej bohaterem jest chłopak, który był dzieckiem nieślubnym i z tego powodu niekochanym. W dorosłym życiu wyrzekł się miłości do kobiety, wiedząc, że nie będzie mógł zalegalizować związku z nią. W prapremierowym przedstawieniu Gélinas zagrał rolę tytułową; spektakl odniósł ogromny sukces - według jednych źródeł był grany prawie dwieście, według innych - nawet ponad pięćset razy. W 1953 roku "Tit-Coq" został przeniesiony na ekran.
W 1958 roku Gélinas założył w Montrealu swój własny teatr, Comédie Canadienne; kierował nim do 1971 roku. Zgodnie z przyjętą zasadą wystawiał niemal wyłącznie sztuki autorów kanadyjskich; to tu właśnie odbyła się w 1959 roku prapremiera drugiego dramatu Gélinasa "Sami porządni ludzie". Do jej napisania miała autora zainspirować podpatrzona w restauracji grupa ludzi, którzy przybyli do Montrealu z prowincji. Gélinas zagrał w przedstawieniu rolę Bousille'a; sztuka okazała się olbrzymim sukcesem, została zagrana ponad trzysta razy, w wersji francuskiej i angielskiej, w dwudziestu sześciu miastach kanadyjskich.
W 1966 (1968?) roku odbyła się prapremiera trzeciego dramatu Gélinasa "Hier, les enfants dansaient" (Wczoraj dzieci tańczyły). Autor, przez pryzmat działań członków jednej rodziny, która, podobnie jak w "Samych porządnych ludziach" nosi nazwisko Grenon, podjął w nim temat narastających w Quebecu dążeń separatystycznych; na scenie wystąpił w roli ojca.
Dwadzieścia lat później (1986) w Toronto miał prapremierę czwarty i ostatni dramat Gélinasa "La passion de Narcisse Mondoux" (Pasja Narcisse'a Mondoux); autor zagrał w nim ponad trzysta razy. Gélinas występował także w sztukach innych pisarzy, także w dramatach Shakespeare'a, zagrał też kilka ról filmowych. Gratien Gélinas był również producentem telewizyjnym, a także pełnił funkcje administracyjne - stał między innymi na czele Canadian Film Development Corporation (1969-78).
Dramaty Gélinasa zostały przetłumaczone na kilka języków; były grane w Stanach Zjednoczonych, w Wielkiej Brytanii, Finlandii, Niemczech i w Czechosłowacji. Autor był wielokrotnie nagradzany i odznaczany: został mianowany Oficerem Orderu Kanady (1967) i Rycerzem Orderu Narodowego Quebecu (1985). Otrzymał również doktorat honoris causa Royal Military College w St-Jean (1989).
Gratien Gélinas mieszkał w rolniczym Quebecu; w odróżnieniu od autorów wcześniej wystawianych nie pisał językiem literackim, lecz potocznym. Dotykając problemów lokalnych, obcych nawet Kanadyjczykom z angielskiej części Kanady, potrafił zarazem swoim dramatom nadać wymiar uniwersalny. Pisał o problemach społecznych, niesprawiedliwości, niedostatku; jego bohaterowie buntują się przeciwko presji wywieranej przez Kościół i państwo. Mieszkańcom wsi, przestrzegającym zasad moralnych, Gélinas przeciwstawiał często antybohaterów, wywodzących się ze środowisk miejskich.
