Miron Białoszewski
BIAŁOSZEWSKI Miron (ur. 30 lipca 1922, Warszawa – zm. 17 czerwca 1983, Warszawa, Polska)
Poeta, dramaturg, prozaik, dziennikarz, aktor, reżyser; poeta „osobny” i twórca Teatru Osobnego, jeden z najważniejszych polskich pisarzy XX wieku.
Przyszedł na świat w biednej rodzinie; jego ojciec był urzędnikiem pocztowym, matka – krawcową. Naukę, rozpoczętą przed wojną w gimnazjum, kontynuował w czasie okupacji na tajnych kompletach. W 1942 zdał maturę i zaczął studiować polonistykę. Brał również udział w konspiracyjnych recytacjach klasyki, przedstawieniach teatralnych, koncertach muzycznych; nie należał do walczących z okupantem formacji zbrojnych ani organizacji podziemnych. Powstanie warszawskie przeżył jako cywil i z tego punktu widzenia po ponad dwudziestu latach napisał Pamiętnik z powstania warszawskiego. Po kapitulacji powstania Białoszewski został wywieziony na przymusowe roboty do Niemiec. W lutym 1945 wrócił do Warszawy i podjął pracę na poczcie. W latach 1946–51 pracował jako dziennikarz w „Kurierze Codziennym” i w „Wieczorze Warszawy”. W następnych latach współpracował z pismami dla dzieci i młodzieży: ze „Świerszczykiem-Iskierkami” i „Światem Młodych”, drukując w nich swoje wiersze i piosenki (1951–55).
Miron Białoszewski zaczął pisać jeszcze przed wojną. Debiutował w 1947 opublikowanym w tygodniku „Warszawa” wierszem Chrystus powstania W tym samym roku w „Walce Młodych” ukazało się opowiadanie Ostatnia lekcja. Wspomnienie okupacyjne. Debiutem książkowym Białoszewskiego był wydany w 1956 roku tomik poezji zatytułowany Obroty rzeczy. Rok później poeta zachorował na gruźlicę. Choroba, długotrwałe leczenie szpitalne i sanatoryjne odcisnęło piętno na utworach, które ukazały się w kolejnych tomikach poetyckich: Rachunek zachciankowy (1959) i Mylne wzruszenia (1961). W następnych latach poeta wydał Było i było (1965) oraz Odczepić się (1978). Poezja Białoszewskiego nobilitowała codzienność i zwyczajność: połamane krzesło, piec, starą kamienicę. Językowym ekwiwalentem tego, co stare i kalekie są archaizmy, przejęzyczenia, bełkot, słowotok. Poeta odwołuje się również do kultury ludowej, wykorzystuje konwencję ballady, pieśni jarmarcznej i dziadowskiej.
Rok 1955 przyniósł początek teatralnej aktywności Mirona Białoszewskiego. W prywatnym mieszkaniu przyjaciela poety, Lecha Emfazego Stefańskiego powstał Teatr na Tarczyńskiej. Scenę tworzyła stojąca we wnęce pokoju czarna skrzynka. Na pierwszy program składał się Homunculus Stefańskiego i Wiwisekcja Białoszewskiego – utwór na dziesięć przebranych w kostiumy palców; palce grały autonomiczne postacie, obdarzone zróżnicowanymi głosami. Następne programy składały się z samodzielnych wieczorów autorskich Stefańskiego, Białoszewskiego i Bogusława Choińskiego. W skład wieczoru Białoszewskiego weszły Lepy, Szara Msza i Wyprawy krzyżowe (premiera 17 lutego 1956 roku). Białoszewski zrezygnował ze sceny-skrzynki; w przedstawieniu udział wzięli Bogusław Choiński, Maria Fabicka i Ludmiła Murawska. W kwietniu 1957 roku teatr przeniósł się do klubu Hybrydy. Na Mokotowskiej zniknęła specyficzna atmosfera znana widzom Teatru na Tarczyńskiej, ale wzrósł krąg odbiorców. W Hybrydach odbyły się prapremiery kolejnych dramatów Białoszewskiego: Żmud, Stworzenie świata, Osmędeusze.
W latach 1959–1963 przedstawienia grane były w mieszkaniu Białoszewskiego przy placu Dąbrowskiego. Na pierwszy program Teatru Osobnego, z udziałem autora, Murawskiej i Ludwika Heringa, złożyły się Działalność, Imiesłów, Wą, Pani Koch, Peruga czyli Szwagier Europy oraz Szury. W ramach drugiego i ostatniego programu wystawiono fragmenty klasyki: Dziadów, Hamleta, Kordiana, Kleopatry i Wesela. W 1971 roku utwory dramatyczne Białoszewskiego, częściowo drukowane wcześniej w „Dialogu”, ukazały się w tomie Teatr Osobny. Teatr Białoszewskiego cechowała daleko idąca umowność; aktorzy posługiwali się zaledwie kilkoma rekwizytami – na ogół przedmiotami codziennego użytku, a zmiany dekoracji i kostiumów dokonywały się na oczach widzów. Sztuki Białoszewskiego stawiały aktorom nowe wyzwania: nie mogli wcielać się w postaci dramatu, komponować ról, bo ról w tradycyjnym rozumieniu tego terminu nie było, bohaterowie nie mieli określonego wieku, zawodu ani płci; logikę akcji zastępowały swobodne skojarzenia treściowe i brzmieniowe. Aktorstwo w teatrze Białoszewskiego cechowały wyraziste gesty i ruchy, istotny był również głos; mimika natomiast nie uzewnętrzniała emocji postaci.
W 1970 roku Białoszewski wydał Pamiętnik z powstania warszawskiego, który był jego prozatorskim debiutem. Pamiętnik, pisany z perspektywy piwnic i kanałów, z perspektywy świadka, który przeżył tamte dni bez broni w ręku, odheroizowuje powstanie. Stylizowany na bezpośrednią relację, nazywany był „pamiętnikiem gadanym” czy „quasi pamiętnikiem”. Także następne utwory prozatorskie Białoszewskiego: Donosy rzeczywistości (1973), Szumy, zlepy, ciągi (1976), Zawał (1977) oraz wydane pośmiertnie Obmacywanie Europy i Aaameryka (1988) wykorzystując formę dziennika, reportażu czy pamiętnika, sytuują się na pograniczu literatury pięknej i literatury faktu, przekraczając różnice gatunkowe.
Miron Białoszewski nie uczestniczył czynnie w życiu politycznym ani literackim, nie związał się z żadną grupą poetycką. Był poetą „osobnym” – jego twórczość wymykała się klasyfikacjom. Sławę przyniósł mu Teatr na Tarczyńskiej (ułatwiając debiut książkowy). Białoszewski otrzymał między innymi nagrodę Ministra Kultury i Sztuki i Nagrodę Państwową I stopnia.
