Ferdinand Raimund
właść. Ferdinand Jakob Raimann
Aktor i dramatopisarz.
Był synem snycerza. Po śmierci ojca, jako czternastoletni chłopiec, Raimund został posłany na praktykę do cukiernika. Tam zetknął się po raz pierwszy ze sceną, kiedy jako uczeń sprzedawał napoje chłodzące w Burgtheater. W 1808 roku porzucił pracę i związał się na stałe z teatrem. Najpierw pracował w wędrownych trupach aktorskich, ale już od 1814 roku odnosił coraz większe sukcesy aktorskie na podmiejskich scenach wiedeńskich. Talent objawiał szczególnie w rolach komicznych. W Wiedniu otrzymał angaż najpierw w Theater in der Josefstadt, a następnie w Leopoldstadter Theater, gdzie rozpoczynał jako aktor, następnie reżyserował, a w końcu został dyrektorem artystycznym tej sceny (1828–30). Równolegle do sukcesów zawodowych, ponosi porażki w życiu prywatnym. W 1819 roku poznał swoją wielką miłość Toni Wagner, której rodzina jednakże odrzuciła zaloty młodego aktora. Rok później ożenił się z Louise Gleich, córką poety Josefa Aloisa Gleicha. Małżeństwo jednakże nie było udane i rozpadło się po zaledwie dwunastu miesiącach.
W 1823 roku sięgnął po pióro i napisał swoją pierwszą farsę zatytułowaną Fabrykant barometrów na Wyspie Czarów. Jej premiera odbyła się w macierzystym teatrze Raimunda – Leopoldstadter Theater. Kolejne sztuki aktora zdobywały dużą popularność i rozgłos. Już rok po debiucie, w 1824, powstał Diament króla duchów (praprem. 17 grudnia 1824, prem. pol. 1831). W swoich farsach Raimund łączył bardzo umiejętnie elementy tak zwanej farsy czarodziejskiej (Zauberposse) i komedii dell’arte z moralitetem alegorycznym. Nadał plebejskiej farsie nową rangę artystyczną. Nie miał na celu jednie dostarczenia taniej rozrywki niewyrobionemu widzowi. Pogłębiał jej problematykę, pragnąc wychowywać i umoralniać publiczność. Stawał w obronie prostego człowieka, propagował solidarność międzyludzką. Zręcznie łączył humor z refleksją, elementy realistyczne z pierwiastkami alegoryczno-romantycznymi. Wprowadzał na scenę – obok postaci realnych – także fantastyczne. 10 listopada 1826, także na scenie Leopoldstadter Theater, odbyła się prapremiera sztuki Chłop milionerem, czyli Dziewczyna ze świata czarownego (prem. pol. 1829). Raimund podjął się w niej trudu udowodnienia, że źródłem ludzkiego szczęścia nie jest bogactwo lecz miłość. Sztuka ta zyskała popularność także poza granicami Austrii. Premiera kolejnej sztuki Raimunda, Gwiazdon, król Tatrów i Odludek z 1828 roku (prem. pol. 1831), była ogromnym sukcesem autora i dyrektora artystycznego Leopoldstadter Theater. Natomiast Pechowa korona z 1829 roku okazała się niepowodzeniem. W latach 1833–34 Raimund pracował nad swoją ostatnią sztuką Marnotrawca, w prapremierowej inscenizacji (20 lutego 1834, prem. pol. 1836) grając także swoją ostatnią rolę – Valentina.
W 1836 roku Raimund – jeden z największych aktorów swoich czasów – odbył imponujące tournée przez Europę, występując między innymi w Niemczech i Pradze. Kilka lat wcześniej jeden z krytyków tak pisał o nim: „Jest to aktor o niekorzystnej teatralnej fizjonomii, w dodatku nie jest to sylwetka komiczna, która sama pobudza do śmiechu; nie jest wysoki ani gruby, nie jest pokraczny ani zwinny, nie dysponuje dźwięcznym głosem, raczej ochrypłym i walczy z dykcją. Brak mu komicznej jowialności, wzbudzającej od pierwszego wejrzenia sympatię – na to jego oczy są za mądre. Nie dysponuje więc tą wrodzoną siłą komiczną, którą natura niekiedy obdarowuje. (…) A jednak Raimund jest największym komikiem, jakiego widzieliśmy!”
Po raz ostatni wystąpił na scenie 1 maja 1836 roku w Hamburgu, jako Valentin w Marnotrawcy. 30 sierpnia tego roku w swoim domu w podwiedeńskim Gutenstein strzelił sobie w usta ze strachu, że pies, który go pogryzł, był chory na wściekliznę. Raimund zmarł 5 września.
Współcześnie ten aktor komediowy i autor fars, który za życia miał wielką skłonność do melancholii i depresji, uznawany jest za klasyka wiedeńskiej farsy ludowej i czarodziejskiej, a jego utwory do dziś znajdują się w repertuarze wielu teatrów austriackich.
(red. 2017)
