Król Agis
W rękopiśmiennej spuściźnie Juliusza Słowackiego, wśród wielu manuskryptów, znajdował się trzyaktowy, niedokończony dramat historyczny z dziejów Sparty. Jako przypuszczalną datę jego powstania badacze podają rok 1844. Na rękopisie poety zapisany był tytuł: "Agesileusz". Późniejsi wydawcy nadali mu drugi jeszcze tytuł, pod którym ujrzał światła sceny - - "Król Agis". Taka oboczność tytułów to zjawisko dosc czasie, w przypadku Słowackiego, który dużą część swego dorobku pozostawi! w nieuporządkowanych rękopisach, we fragmentach, ułamkach (przypomnijmy losy tytułów "Fantazego" czy "Holsztyńskiego" i tekst "Króla-Ducha").
W przypadku omawianego tu dramatu wysunięcie na czoło jednego z dwu głównych bohaterów spartańskiej historii stanowi nader dobitne wskazanie kierunku interpretacji ideowej tej sztuki i jej scenicznego odczytania. Słowacki sięgnął do historii starożytnej opierając się na przekazie Plutarcha. Jesteśmy w Sparcie w V w. pne. Zanikły już stare cnoty spartańskie, upadła wielkość tego miasta-państwa. Większość obywateli żyje w biedzie i marazmie. W takim oto momencie rządy obejmują Leonidas, pragnący utrwalić istniejący stan rzeczy, i młody Agis, który głosi konieczność reform, przypomina dawne obyczaje, żąda naprawy kraju i doli współobywateli Jednym z pierwszych poczynań Agisa jest anulowanie wszystkich długów. Do dzielą jego przyłącza się Aezyleusz, jego wuj, który zostaje wkrótce obrany eforem. W Sparcie zawrzało. Król Leonidas jest zmuszony iść na wygnanie Agis natomiast podażą, by nieść pomoc w wojennej potrzebie Związkowi Achajskiemu O dalszym wybiegu wydarzeń dowiemy się z dramatu.
Słowacki bardzo wiernie poszedł za przekazem historycznym. Ale zarazem wpisał w te zdarzenia ze świata antycznego - treści bliskie i nurtujące współczesną mu epokę. "Dajcie pokój, jam ducha w duchy wasze wrzucił" - powiada Agis. Chór towarzyszący całej akcji i komentujący ją nazywa go "bijącym sercem". Agis to jeszcze jeden z długiej galerii romantycznych bohaterów, człowiek stawiający sobie cele wielkie i ponad indywidualne. Człowiek tragiczny, którego zadaniem jest posianie niepokoju myśli, wskazanie perspektywy - reformator, który musi zginać. Słowacki zlokalizował miejsce akcji, określił dokładnie jej czas. Ale jego Sparta jest zarazem poetyckim uogólnieniem.
"Król Agis" był dotychczas wystawiany zaledwie dwukrotnie: w r. 1927 (roku sprowadzenia do kraju prochów poety) i w 1985. Kazimierz Wyka tak m. mi. wyjaśnia powody, które utrudniały trafienie na scenę tej interesującej i ważkiej sztuki: to dramat łatwy. Dopiero uważna lektura i szczegółowy komentarz socjologiczny, który ujawnia, jak zdumiewająca i głęboka była introspekcja społeczna Słowackiego, ukazuje jednolitą i przemyślaną konstrukcję dzieła."
Ostatnie jednak słowo, jak zawsze należy do teatru.
