Artykuły

"Subretka" - komedia w 5-cłu obrazach Jaques'a Devala. Reżyseria: Czesław Strzelecki. Dekoracje: Witold Małkowski.

Wprawdzie "gwiazd" i "gwiazdorów" nie wynaleziono w Ameryce, ale tam właśnie przystąpiono do racjonalnej ich j hodowli i eksploatacji. Nic więc dziwnego, że wszelkie zręczne komedioroby dostosowują się do potrzeb rynku i tworzą rzeczy obliczone na danie możliwości "wygrania się" "gwieździe" czy "gwiazdorowi". A że do wygrania się "gwiazdy" potrzebne jest jakieś tło, jakieś otoczenie i prowizorium akcji, więc pisze się sztukę na jedną rolę z akompaniamentem zespołu.

Taką właśnie sztuką jest "Subretka" i dzięki temu jest ona "komedią amerykańską" bez względu na przynależność rasową autora i miejsce globu, w którym powstała.

W "Subretce" istnieje dla widza tylko Françoise (Dziewońska), dziwnym komediowych losów zawikłaniem przedzierzgnięta w pannę pokojową. Wydaje się wprawdzie chwilami, że w zamierzeniu autora coś jeszcze znaczą Eryk syn Carringtonów (Wasilewski) i lokaj Joris (Butrym). Ale to tylko złudzenie. Oni przecież też istnieją tylko dla Françoise - subretki, co więcej istnieją specjalnie dla niej w o wiele większym stopniu, niż cała reszta, bo oni to w pierwszym rzędzie tworzą owe kontrasty i sytuacje, które pozwalają Fransoise rozśmieszać widownię i brylować, jako jedyny filar sztuki. I dlatego właśnie, że silniej są związani z samą osobą subretki, niż Carringtonowie (Małkowska i Strzelecki), ich córka (Przysiecka) i Auriol Massuber (Gołaszewska) którzy są potrzebni przede wszystkim, dla zadzierzgnięcia wątku komediowego, że bardziej nieodzowni są dla życia Françoise, niż egzotyczne postacie rodziców Massuber (Wilkoszewska i Cybulski), dlatego właśnie wydają się bardziej żywi, lepiej - w przekonaniu widza, - grają.

Sztuka tego rodzaju nie jest wdzięcznym obiektem dla aktorów. Widz bowiem po opuszczeniu teatru powie z całą pewnością siebie, że sztuka stoi dzięki odtwórczyni Françoise, że nieźli byli Eryk i lokaj, a co do reszty niewyraźnie się skrzywi. I teatrowi, aktorom dzieje się krzywda.

Prawda. Rola Françoise jest odpowiedzialna. O ile nie jest zagrana bardzo dobrze kładzie sztukę nieodwołalnie, choćby nawet reszta dała istny koncert. Prawda i to, że Dziewońska dała kreację tak wystudiowaną, że w każdym ruchu w każdym akcencie była prawdziwą "małą francuzeczką o szalonym sercu". Ale to, że każdy jej dowcip "wychodził", że każda jej sytuacja zawierała conajmniej zarodki komizmu, to nie tylko jej zasługa - to także zasługa całego zespołu, który doskonale się wczuł w narzuconą mu przez autora rolę i, rezygnując z poklasku dla siebie, - pracował i zapracowywał na oklaski zbierane przez Dziewońską w równej mierze, jak ona sama.

To jeszcze nie wszystko. Zespół dokonał innej jeszcze sztuki: z bardzo mgliście nakreślonych przez autora postaci wykrzesał iskrę życia. Strzelecki, Małkowska, Wasilewski, Przysiecka Gołaszewska stworzyli jednak typy wyraźnie zindywidualizowane, dali mu postacie standardowe, lecz jednostki o wyraźnie zróżnicowanej osobowości. Nawet osoby komedii, które raz tylko i to przelotnie ukazywały się na scenie, jak rodzice Massuber, dr. Govch (Klejer), pani Szelingbaum (C y b u l s k a) miały w tym swoim epizodzie podkreślone także jakieś indywidualne rysy, że nie "rozpływały się w toku", lecz zaznaczyły swe istnienie.

Pogodzenie tak dwu rozbieżnych elementów, jak praca dla bohaterki i uchronienie od zatraty własnych cech indywidualnych jest niewątpliwą i dużą zasługą reżysera.

Dekorator stworzył wnętrze doskonale zharmonizowane z amerykańskością "Subretki": bezstyl, wyrażający się nie tylko w tym, że wnętrze jest standardowe, lecz i w tym także, że poszczególne elementy tego wnętrza są we wzajemnej dysharmonii. Krótko mówiąc Małkowski dał wnętrze takie jakie sprawiliby sobie prawdziwi i żywi Caringtonowie, - parweniusze kulturalni.

Dzięki zgodnemu, zespołowemu wysiłkowi teatru "Subretka" bawi widza i jest dla niego prawdziwą (a nie tylko z tytułu) komedią.