80 urodziny
KRYSTYNA ZACHWATOWICZ - zawsze w awangardzie, twórcza, perfekcyjna, błyskotliwie inteligentna, szczodrze obdarzona talentami - jest niezwykłą postacią polskiej kultury. Niepokorna, na wskroś oryginalna, nigdy ślepo nie ulega tendencjom czy modom
Krystyna Zachwatowicz-Wajda - scenograf, aktorka, pedagog.
Urodziła się 16 maja 1930 roku w Warszawie. Podczas wojny należała do Szarych Szeregów, jako sanitariuszka i łączniczka harcerskiej poczty uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim, w 1981 roku została odznaczona londyńskim Krzyżem Armii Krajowej. Studia rozpoczęła na Uniwersytecie Warszawskim (filozofia i historia sztuki), po czym przeniosła się do Krakowa, gdzie ukończyła historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w 1958 roku scenografię na ASP w pracowni prof. Karola Frycza. Jej pierwsze projekty kostiumów do "Wesołej wdówki" Lehára i scenografia do "Jak wam się podoba" Szekspira (we współpracy z Wojciechem Krakowskim) w krakowskiej PWST powstały jeszcze podczas studiów. Po uzyskaniu dyplomu rozpoczęła prace scenografa w wielu teatrach w Polsce m.in.: Teatrze Zagłębia w Sosnowcu, Teatrze im. A. Fredry w Gnieźnie, Teatrze Nowym w Zabrzu, we wrocławskim i warszawskim Teatrze Polskim, Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie, Teatrze im. S. Jaracza w Łodzi. Jako aktorka debiutowała w 1956 roku rolą Panny Młodej w "Studni, czyli głębi myśli" Kazimierza Mikulskiego - pierwszym przedstawieniu Teatru Cricot-2 Tadeusza Kantora. Do legendy przeszły jej występy w "Piwnicy pod Baranami", m.in. niezapomniana interpretacja piosenki "To taka głupia to ja już nie jestem". Zagrała również w teatrze dramatycznym - rolę Lalki w przedstawieniu "Bar Wszystkich Świętych" Broszkiewicza w reżyserii Krystyny Skuszanki (Teatr Ludowy, 1961). W aktorskim dorobku ma także role filmowe w obrazach Andrzeja Wajdy: Hanki w "Człowieku z marmuru", Kazi w "Pannach z Wilka"[na zdjęciu], Matki w "Kronice wypadków miłosnych", Kawiarki w "Panu Tadeuszu". Współpracę ze Starym Teatrem rozpoczęła w 1964 roku, projektując scenografię i kostiumy do "Matki" Witkiewicza w reżyserii Jerzego Jarockiego, z którym wcześniej pracowała przy prapremierowym przedstawieniu "Ślubu"Gombrowicza (1960) w studenckim Teatrze STG w Gliwicach, tworząc wyprzedzającą czas dekonstrukcyjną dekorację, która przypominała rumowisko złomu pełne połamanych metalowych części, zgniecionych karoserii, a także wtopione w Gombrowiczowski świat kostiumy. Ma w swoim dorobku projekty dekoracji i kostiumów do ponad stu pięćdziesięciu spektakli teatralnych, przedstawień operowych i filmów. Wielokrotnie tworzyła za granicą, począwszy od współpracy z reżyserem Jorge Lavellim w 1964 roku przy realizacji "Ślubu" w paryskim Théâtre Récamier, a następnie w Teatro Caliseo w Buenos Aires (Słowo boże R. dell Valle Inlána), Schauspielhaus w Zurichu (Trzecia pierś Iredyńskiego), Kammerspiele w Monachium (Matka Witkiewicza), Yale Repertory Theatre w New Haven (Białe małżeństwo Różewicza), Teatrze Habima w Tel-Awiwie (Dybuk An-skiego) po "Nastasję Filipownę wg Dostojewskiego w Teatrze Benisan Pit w Tokio i "Biesy" Dostojewskiego w Teatrze Sowremiennik w Moskwie w reżyserii Andrzeja Wajdy.
Krystyna Zachwatowicz - zawsze w awangardzie, twórcza, perfekcyjna, błyskotliwie inteligentna, szczodrze obdarzona talentami - jest niezwykłą postacią polskiej kultury. Niepokorna, na wskroś oryginalna, nigdy ślepo nie ulega tendencjom czy modom. Pracę rozpoczyna od szczegółowej analizy tekstu i egzemplarza reżyserskiego. Uważa, że rozwiązań scenograficznych i formy kostiumu należy szukać w zgodzie z koncepcją reżysera, naczelną ideą, przesłaniem inscenizacji. Znakomite wykształcenie humanistyczne wspiera jej twórcze poszukiwania. Inspiracje odnajduje w symbolach i znakach dawnej i współczesnej kultury. Z precyzją i ogromną starannością czuwa nad najdrobniejszymi szczegółami podczas wykonywania kostiumów i dekoracji.
Wszystko to, co zrealizowała w Starym Teatrze łączy się z największymi dokonaniami tej sceny. Współtworzyła legendarne przedstawienia Konrada Swinarskiego ("Nieboska komedia" Krasińskiego, "Pokojówki "Geneta, "Sen nocy letniej" Szekspira, "Dziady" Mickiewicza), Jerzego Jarockiego ("Matka" - dwukrotnie oraz "Szewcy"Witkiewicza) i Andrzeja Wajdy (m.in. "Biesy" Dostojewskiego, "Noc listopadowa" Wyspiańskiego, "Emigranci" Mrożka, "Nastasja Filipowna" na motywach "Idioty" Dostojewskiego, "Z biegiem lat, z biegiem dni..." według scenariusza Olczak-Ronikier, "Antygona" Sofoklesa, "Zbrodnia i kara" Dostojewskiego, "Hamlet" ( IV) Szekspira, "Wesele" Wyspiańskiego, "Dybuk" Brylla na motywach An-skiego, "Makbet "Szekspira). Czterdzieści sześć lat temu, po pierwszej premierze artystki w Starym Teatrze Bronisław Mamoń napisał: Scenografia Krystyny Zachwatowicz do "Matki" jest czymś więcej niż bierną ilustracja tekstu; jest próbą własnej interpretacji świata Witkacowskiego, próbą korespondującą w ogólnych rzutach z widzeniem reżysera, aktora, muzyka; poszerzającą wymowę sztuki o nowe elementy, możliwe tylko do przekazania znakiem malarskim, językiem skrótu. Artystka korzystała z doświadczeń dwu poetyk: naturalizmu i surrealizmu, poszukując nowych zestawień. Wychodziły z tego rzeczy urzekające pięknością i bogate w skojarzenia metaforyczne, np. surrealistyczny pejzaż w głębi sceny po rozstąpieniu się na oczach widza sufitu, uderzający na ofiarę z siłą pneumatycznego młota - plastyczny znak zbliżającej się katastrofy.
Od dekady Profesor Krystyna Zachwatowicz wykłada scenografię w krakowskiej ASP, od 2001 kieruje Katedrą Scenografii.
W 1994 roku otrzymała wraz z Andrzejem Wajdą Srebrny Medal Cracoviae Merenti za ufundowanie Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej "Manggha". Za działalność artystyczną i społeczną została odznaczona w 1999 Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.(eb)
