Artykuły

"Krakus", osobliwy misteryjny krewny "Balladyny", olśniewa - jak zawsze u Norwida - niezwykłą melodią i wagą słowa poetyckiego. Najczystsza, napowietrzna architektura poezji, symboli zda się najprostszych, jak ów próg kamienny, miejsce spoczynku Krakusa porzuconego w lesie przez książęcego brata, czy sam wątek bajeczny dwu braci - złego i dobrego w wyścigu do rzeczywistej sławy i władzy. Nigdzie wyraźniej niż u Norwida nie występuje różnica między "widzialnym" a "słyszalnym". Powiada w I odsłonie dramatu Pustelnik:

"Cel drogi bywa z skończoną drogą

Grotem się włócznia zazwyczaj kończy

Wrębem się kończą brzegi opończy:

Człek nie wie, mówiąc o tem i owem,

że słów granice są jeszcze słowem."

Granice słów są nieprzekraczalne. Czy teatr potrafi je przejść, przetłumaczyć na swój złożony lecz konkretny język? Spektakl w małej salce Teatru "Ateneum" w Warszawie do pewnego stopnia tylko dał pozytywną odpowiedź na to pytanie. Reżyserka przedstawienia debiutantka Małgorzata Dziewulska, wybrała styl małego poetyckiego realizmu. Okrągła scenka, gdzie widza dzieli od aktorów zaledwie krok i granica światła, scenka doskonale sprawdzająca takie kameralne dramaty jak "Lato" Weingartena, nie pozwala na rozmach, na "śpiew słowa".

Słowo Norwida rzeźbi pozornie tylko prostą baśń o braterskiej zdradzie, o walce dobra ze złem. Ta tragedia to nie tylko misterium o chrystianicznej pokorze Krakusa, ale i dramat prawdy, która zwyciężywszy istotnie musi odejść pokonana przez siłę i nieprawość, musi odejść w legendę, w mit, w ludową śpiewkę. Jest to więc także tragedia polityczna. Powiada przecież zdobywca korony, Rakuz:

"Cudzej nie chcę chwały - głównie o prawdę idzie - A prawda cóż jest? Słowem - cokolwiek streścisz aść, przyjąć gotowem".

W warunkach swojej inscenizacji Dziewulska nie mogła wydobyć tych treści "Krakusa". Wyszedł więc spektakl kameralny, baśniowy, poetycki, bogaty w znaki i gesty ściszone. Dramat o rodzeniu się idei chrystianizmu w polskich dziejach - zgodnie zresztą z intencją Norwida; ale ta praidea męczeństwa sprowadzona została do kameralnego światka waśni braterskiej. A przecież zwracając się do krytyków pisał Norwid:

"Tragedia jest to uwidomienie fatalności historycznej albo socjalnej narodowi albo wiekowi jakowemu wyłącznie właściwej".

I dodawał: "Rozbratnienie rodzeństwa (...) jest tylko nieuniknionym samej legendy wynikiem, nie zaś główną pisarza myślą".

A więc główną jego myślą jest - jak się domyślać należy - owo położone w tytule: "Krakus czyli wyścigi" - przeważanie siły nad prawem, co jest fatalnością polskich dziejów. Wielka filozoficzna ironia "Krakusa" polega na tym, że zwycięzca wyścigu wartości moralnych, tytułowy bohater, zwycięża we śnie, w legendzie, gdy rzeczywistość dziejowa poddaje się kształtowaniu Rakuza, zwycięzcy w wyścigu siły i bezwzględności.

"Krakus" Dziewulskiej i Jerzego Grzegorzewskiego (scenograf przedstawienia) to Norwid obrzędowy. Zgrzebne, stylizowane na "Bolesława Śmiałego" Wyspiańskiego kostiumy bohaterów, runiczny kreślony przez Pustelnika-Guślarza w kształcie podwójnego krzyża i ciemność, z której wyrastają postacie chóru w finalnej scenie apoteozy zabitego przez brata zwycięzcy smoka, Krakusa. Jest to spektakl pięknej chwili poetyckiej, a nie - jak chciał poeta - tragedia fatalności dziejowej.

Aktorzy także niezupełnie zwycięsko wyszli z próby Norwida. Obaj bracia: Rakuz (Edmund Fetting) i Krakus (Andrzej Seweryn) stworzyli sylwetki psychologiczne - pierwszy władcy z urodzenia, zmierza prosto i bezwzględnie do celu; drugi książęcia anielskiej dobroci i miłości - gdy u Norwida są to zaledwie półpostacie, półalegorie. W ten ton najlepiej utrafili Zdzisław Tobiasz (Pustelnik) i Anna (Osoba Fantastyczna czyli Próg zamczyska z wyobraźni i strumienia ze snu Krakusa), oboje skupieni na barwie i znaczeniu u Tobiasza intonowanego z wieszczą siłą "Introibo ad altare historiae", u Seniuk ściszonego w poetyckiej zadumie nad dziwnością rzeczy. Ale prawdziwa "dziwność rzeczy" "Krakusa" wciąż jeszcze czeka na swoje odkrycie.