Kariera Karola Hummela
PIERWSZA wersja "Przygody z Vaterlandem" Leona Kruczkowskiego doczekała się swej scenicznej prapremiery w r. 1935 p. t. "Bohater naszych czasów". Po poprawkach pod wpływem krytyki ponownie miała zmierzyć się ze sceną we wrześniu 1939 r. Historia, jak wiemy, zadecydowała inaczej. Gdy przypadkiem już jako wybitny, doświadczony dramaturg odnalazł Kruczkowski egzemplarz tej sztuki, którą uważał za nieodwracalnie straconą, raz jeszcze spróbował ją udoskonalić. Tym razem pracę przerwała śmierć. Tak więc "Przygoda z Vaterlandem", przypomniana po śmierci autora prawie równocześnie przez krakowski Teatr im. Słowackiego i warszawski Teatr Narodowy, ma swą historię i wymowę. Poznajemy w niej bowiem nie tylko debiut znakomitego później dramaturga, lecz sztukę nieobojętną widać autorowi, skoro powracał do niej kilkakrotnie. Charakterystyczne, że i ona porusza problemy niemieckie tak poważne miejsce zajmujące w późniejszych utworach Kruczkowskiego.
Mimo niedoskonałości debiutu, z których zdawał sobie sprawę sam autor, sztuka warta była przypomnienia. Nie tylko ze względu na twórcę, lecz przede wszystkim na jej wcale nie przebrzmiałą problematykę i ostrą, niestety znów aktualnie brzmiącą wymowę polityczną.
Przypadkowa kariera małego berlińskiego rzezimieszka, rzucona na tło Niemiec w r. 1932, demaskuje atmosferę tego zbiorowego opętania, które poprzedziło powstanie III Rzeszy. W takiej sytuacji nawet poszukiwany przez niemiecką policję kryminalną Karl Hummel mógł stać się bohaterem narodowym, skoro wymagał tego "wyższy interes" hitlerowskiej propagandy.
Wydaje się, że ta kariera przestępcy (gra go Włodzimierz Kmicik) powinna być interesującym scenariuszem dla widowiska utrzymanego w stylu wielkiej groteski (duże pole do popisu dla scenografa). Niestety, Kazimierz Dejmek, być może zasugerowany klimatem późniejszych sztuk Kruczkowskiego, nie poszedł w pełni na tę koncepcję. A przecież skojarzenia, z "Karierą Artura Ui" nasuwają się same. Zabawa, którą proponują i Brecht, i Kruczkowski, na pewno jest okrutna i drastyczna, ale życie obydwu autorom przyznało rację.
