Pani Helena
Helena Modrzejewska (Jadwiga Helena Misel) była jedną z najpiękniejszych kobiet swojej epoki. Miała nieskazitelnie regularne rysy, duże, wyraziste oczy, długie włosy. Była smukła, gibka, w ruchach, długo zachowała wielką sprawność fizyczną. Niepospolicie inteligentna i wrażliwa, i wielostronnie utalentowana. Jej ambicjom towarzyszyła nie mniejsza pracowitość i siła woli. Burzliwa młodość okazała się w życiu Modrzejewskiej epizodem, po którym nastąpiły czasy nieugiętej dyscypliny.
Była wybitną indywidualnością, co w połączeniu z wrodzoną dystynkcją stanowiło jeden z sekretów jej powodzenia. Liczni znawcy stwierdzają, że obok urody i techniki zawsze ważyła na sukcesach Modrzejewskiej jej osobowość magicznie oddziałująca na widownię.
Dojrzałość artystyczną osiągnęła w Warszawie, w okresie 1869-76. Od tego czasu do początku lat 90. trwał w jej karierze "długi zenit". W jej repertuarze na pierwsze miejsce wysuwa się twórczość Szekspira, dla którego żywiła szczególny kult. Ważne miejsce zajmują w jej dorobku postaci dramatów romantycznych, szczególnie Słowackiego i Schillera. Interesowała się również twórczością współczesną. Wysoko ceniono jej role w sztukach E. Lubowskiego, Z. Sarneckiego, A. Świętochowskiego. Międzynarodową sławę zdobyły jej kreacje w utworach takich autorów jak: E. Augier, A. Dumas syn, V. Sardu, H. Ibsen, H. Sudermann, G. D. Annunzio. Występowała również w dramatach S. Wyspiańskiego.
Od początku swojej kariery Modrzejewska sprawiała największe wrażenie kreując trzy typy kobiet: wielkiej władczyni, skrzywdzonej kochanki, wreszcie dziewczyny, która zwycięża w życiu dzięki swej urodzie, inteligencji i fantazji. Zetknięcie z surowym życiem Stanów Zjednoczonych, ostra walka o powodzenie, którą tam stoczyła, nadały jej grze więcej stanowczości i siły. Znikła afektacja, nieobca jej jeszcze w Warszawie, pojawiło się więcej elementów czerpanych z obserwacji.
W tym czasie bogactwo inwencji szło w parze z widoczną powściągliwością kompozycji.
Nawet w czasie największego powodzenia Modrzejewska wykazywała znaczny umiar w grze, choć dzięki technice i sprawności fizycznej stać ją było na silne efekty. Ważne akcenty roli uwydatniała zwykle na przemian: słowem, gestem lub mimiką. Dopiero w decydujących momentach różnorodne środki wyrazu występowały naraz. Jednak we wszystkim zaznaczała się taka pomysłowość i obfitość, że w sumie sprawiało to wrażenie gry niebywale intensywnej.
Była jedną z najbardziej romantycznych postaci w teatrze epoki antyromantycznej, co w znacznym stopniu przyczyniło się do powstania legendy, która otaczała jej pamięć na obu kontynentach do dziś. (Fragmenty ze "Słownika Biograficznego Teatru Polskiego 1765-1965", Warszawa 1973).
Sztukę Kazimierza Brauna pt.: "Pani Helena" w reżyserii i scenografii Janusza Kozłowskiego wystawił Teatr im. S. Jaracza w Olsztynie. Premiera: 5 maj 1990 r.
