Nieporozumienie
NIEWIELU zapewne pisarzy współczesnych zdobyło sobie tak wielki rozgłos i uznanie jak Albert Camus. Jego życie zamyka się w datach 1913-1960, dane mu więc było przeżyć dwie największe wojny w dziejach i okresy rewolucyjnych przemian, jakich widownią był współczesny świat, i z problematyki tego świata; z chaosu zupełnie nowych pytań i wątpliwości, które wyrażać musiał człowiek żyjący w tym świecie, z ducha epoki (by użyć nieco staroświeckiego określenia) wyrasta cało twórczość Camusa.
Znajdą się tu przede wszystkim powieści, arcydzieła współczesnej prozy - "Dżuma", "Obcy", "Upadek", i filozoficzne eseje, wydane również w Polsce, w których może najpełniej wyraża się myśl autora. Był Camus bez wątpienia egzystencjonalistą i w optyce tej właśnie szkoły filozoficznej trzeba jego dokonania czytać. Nie sposób jednak zarzucić mu wtórność wobec np. Sartre'a. Wręcz przeciwnie, Camus pomnaża zdobycze myśli egzystencjonalistycznej o swą własną, osobną ideę "humanizmu do końca". człowieczeństwa, które - jakkolwiek miałoby nie być absurdalne i samotne w chaosie przypadkowego bytu, karmi się wiarą w sens własnej, jednostkowej egzystencji, nawet wtedy, gdy brak jej motywacji wyższego rzędu, boga i wiary w imponujący porządek życia ponadjednostkowego.
Taka wiara skazuje wieczną samotność, to prawda, uzbraja jednak jednostkę w najważniejsze przekonanie - o wartości jej samodzielnego bytu i wartości wszystkiego, co ta jednostka ustanawia i buduje, zawsze mogąc budować przez miłość drugiego człowieka, i - dla drugiego, człowieka, Sartre poszukuje absurdalnych wymiarów ludzkiej egzystencji w życiu jednostek zepchniętych na margines społeczeństwa lub znajdujących się w sytuacjach ekstremalnych, Camus interesuje się ludźmi "zwykłymi", ludźmi, których absurd dotyka w codziennych, zwykłych sytuacjach, zaś przełamanie obezwładniającego poczucie absurdalności egzystencji dokonać się dla nich może tylko w drodze indywidualnych wyborów.
Wykładnię filozofii pisarza znaleźć możemy nie tylko w powieściach i esejach, znakomitym przykładem są tu również mniej znane dramaty. Napisał ich Camus, (który swym zainteresowaniom teatrem dał wyraz m. in. zakładając dwa zespoły - Theatre du Travail i l'Equipe) kilka; pierwszy - "Nieporozumienie" (le Malentendu) jeszcze w roku 1944.
Tematem tej nie dość pamiętanej sztuki, którą wystawi Teatr "Wybrzeże", jest spotkanie, po dwudziestu latach niewidzenia, "marnotrawnego" syna i jego rodziny (matki I siostry) wiodącej ubogi, smutny żywot małym, nierentownym hoteliku, zagubionym "gdzieś w środkowej Europie". Mężczyzna przybywa nie tyle gnany skruchą, co swoiście rozumianym "poczuciem obowiązku" - dorobiwszy się majątku na obczyźnie ("za morzem"), chce uszczęśliwić bliskie sobie kobiety przynajmniej tak jak umożliwiają to pieniądze. Pełen niepewności, niezdecydowania, gnany niepokojem Jan (tak brzmi imię bohatera) postanawia nie ujawniać swej tożsamości wdaje się w szczególną grę, mając nadzieję, że kobiety go rozpoznają, bądź też, że "znajdzie właściwe słowa".
Tak się jednak stać nie może. Obie kobiety wyniszczone przez twardą, nie pozostawiającą wyboru egzystencję, której ramy zawsze wyznaczał niedostatek, by mogły znów zdobyć się na miłość i przyjęcie obcego w gruncie rzeczy człowieka. W czasie nieobecności syna, nędzna egzystencja pchnęła obie kobiety do zbrodni. Mężczyzna powracający po dwudziestu latach spodziewa się - jeśli nie miłości - to przynajmniej zbliżenia, kontaktu, ciepła; jego matka i córka widzieć w nim mogą potencjalną ofiarę.
Porozumienie jest niemożliwe, dojść musi do dramatu, nie bez ironii nazwanego przez Camusa - "nieporozumieniem". Człowiek, który nie umie dokonać wyboru i odnaleźć sposobu porozumienia z innym człowiekiem musi ponieść klęskę, podobnie jak każdy musi ponosić konsekwencje swoich indywidualnych wyborów - oto lekcja tego tekstu, wyrastającego z ducha humanistycznej filozofii autora.
