Poniżej i powyżej awansu
W pośmiertnie opublikowanych przez "Życie Literackie" fragmentach listów Stefana Otwinowskiego znajdujemy zaskakującą na pierwszy rzut oka charakterystykę nieżyjącego już także profesora Kazimierza Wyki: "... mimo swe wszystkie najwyższe stopnie uniwersyteckie pozostał w gruncie rzeczy typowym wieśniakiem spod Krakowa!". Czyż potrzeba dodawać: osobowość, wybitna indywidualność, wzór kariery - zawodowej, naukowej, twórczej.
Stawiam tu świadomie tło dosyć kontrastowe, ale rozmaicie można mierzyć "sens życia", byle godziwie. Kim więc na takim tle wydać nam się mogą bohaterowie sztuki "Czworokąt" Edwarda Redlińskiego, wystawionej pod tytułem "Tacy jak my" przez Bałtycki Teatr Dramatyczny im. Juliusza Słowackiego w Koszalinie? On - inżynier - nie bardzo wie, co ma ze sobą począć w atmosferze podejrzanej nowoczesności miejskiej, werbalnie manifestujący swoje na wsi ukształtowana potrzeby, nawyki, sposób myślenia. Buntujący się przeciw różnym aspiracjom małżonki, rozpędzonej z kolei w niepohamowanej żądzy postępu, awansu, deklarującej (nie we wszystkim jasną!) tęsknotę do szczególnych potrzeb wyższego rzędu, a przy tym niechęć do wszystkiego, co trąci prowincją, łącznie z gminnym adresem pochodzenia męża.
Z inscenizacji koszalińskiej dość jasno wynika, kim jest owa para skłóconych, tak pewnych siebie, a w gruncie rzeczy zagubionych nieboraków z M-3. Są oni oczywiście szczęśliwymi dziećmi awansu. Mają za sobą studia; on wspiął się na stanowisko wicedyrektora, ona pracuje naukowo. Zaczęła doktorat: "żeby dali podwyżkę. Żeby awansować. Żeby znajomi mieli trochę respektu" - chytrze motywuje bez kompleksów... Ma ona, co prawda, oprócz tego osobliwie wyostrzone poczucie prestiżu, również dosyć racjonalny program pozytywny i nie bez uzasadnionych powodów wymyśla ascetycznie usposobionemu mężulkowi od świętych Franciszków, w krytycznej chwili sięgając nawet po dość wyraźnie zabarwionego gamonia. Małżeńska polaryzacja światopoglądów ma u Redlińskiego nie tylko podłoże ideologiczne, to nie tylko abstrakcyjny spór na temat modelu kultury, wizji postępu, sposobu życia. Nie jest tu zupełnie bez znaczenia fakt, że jak to się zdarza, bardziej niż nieco niezdecydowany mąż, bohaterce imponuje ktoś inny...
Ale autor nie rozwija tego tropu, sygnalizując go ledwie, a reżyser przedstawienia - Marek Piestrak - także akcentuje w tekście przede wszystkim fałszywe ambicje, załgane miary wartości, frazeologię stosowaną, niejakie pomieszanie pojęć, lecz nie wszystko to pragnie pokazać, nie wedle jakiejś prostej opozycja tracącej tradycją. Figury "Czworokąta" - bo jest tu jeszcze i Dziadek szczęśliwy, że dożył wspaniałych czasów, i świeżo przybyła ze wsi dziewczyna oczarowana komfortem stołecznej egzystencji - to bohaterowie aż nadto przekonani o swojej dojrzałości wewnętrznej, zapatrzeni w takie czy inne wzory i cnoty, lecz tak owymi przeświadczeniami przytłoczeni, że już nie starcza im sił na trzeźwiejszą samoocenę własną. Między ich rozumieniem konserwatyzmu i nowoczesności rozciąga się oderwany od autentycznych znaczeń stereotyp. Antymieszczańska o nastawionego męża "te Szekspiry i Fredry strasznie nudzą". Żona "tylko odwala robotę, bo gorliwość w pracy wszystkich irytuje..." Dziadek sypia z orderami! A dziewczynę tylko telewizja trzyma na wsi przy życiu... Ale ona jedna zdolna jest jeszcze do spontanicznej odnowy, do odejścia od nich, kiedy się zorientuje, "co jest grane" w owym czworokącie metrażu M-3, jakkolwiek zasmakowała miasta i w rodzinne strony już wracać nie myśli.
Tacy jak my? Byłoby fatalnie, gdyby ktoś wziął ten tytuł sceniczny dosłownie. Trudno jednak zaprzeczyć, że skądś znamy postacie takie, jakie kreuje główna para aktorska - Nina Mazgajska i Tadeusz Pokrzywko, którym dzielnie sekunduje jako Staruszek - Stefan Buczek, zaś w roli Dziewczyny - Wanda Klonowska. Świadczą też o tym zrywające się podczas spektaklu oklaski. Celny wybór sztuki trafna obsada, dobre wystawienie. Na Redlińskiego już "zaczyna się chodzić"! HENRYK TRONOWICZ
