Mrzonki Osterwy
Juliusz Osterwa nigdy nie napisał książki "Przez teatr - poza teatr". Niemniej praca taka - ku zadowoleniu badaczy i miłośników teatru - szczęśliwie powstała. Złożyły się na nią teksty artysty - jego prywatne zapiski i fragmenty legendarnych raptularzy pisanych przez prawie całe dorosłe życie, nazwanych swego czasu dziennikiem intymnym. Wyboru dokonali Ireneusz Guszpit i Dariusz Kosiński.
Podstawą książki były zapoczątkowane w latach 70. badania Ireneusza Guszpita prowadzone dzięki życzliwości Matyldy Osterwiny w krakowskim archiwum artysty (zachowanym dzięki decyzji wdowy po reżyserze, która, wbrew woli zmarłego, zachowała jego wojenne archiwum). Celem redaktorów było stworzenie pracy prezentującej jak najpełniej teatralne projekty Osterwy, lecz nie jako mrzonki słynnego aktora i reżysera, lecz jako próby odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące teatru. Z dzisiejszej perspektywy twórca "Reduty" jawi się bowiem jako pionier i niemalże patron bardzo ważnego (jeśli nie najważniejszego) nurtu XX-wiecznego teatru polskiego, którego istotą jest wykorzystywanie teatralnych metod pracy w działaniach o charakterze kulturowym, duchowym i społecznym.
Do tradycji "Reduty" odwoływali się później Jerzy Grotowski i Włodzimierz Staniewski, by wymienić tylko największych. A - jak zauważają redaktorzy - jest w spuściźnie Osterwy wiele niepodjętych przez nikogo pomysłów, które nadal są inspirujące i być może staną się impulsem dla poszukiwań kolejnych generacji artystów nie tylko teatru.
Praca Guszpita i Kosińskiego to bodajże pierwsza publikacja tego typu, ukazująca gros poglądów Osterwy na kwestie teatru i żywosłowia, a i wiele pomieszczonych w niej tekstów publikowanych jest po raz pierwszy.
Komponując swoją książkę redaktorzy starali się ułożyć ją tak, by ukazywała w miarę pełny i spójny obraz oryginalnej myśli teatralnej Osterwy. Uporządkowali oni zapiski reżysera w czterech dużych blokach poprzedzonych Prologiem, gromadzącym teksty niezwiązane bezpośrednio z teatrem. To Czas Melpomeny (głównie o instytucjonalnym teatrze dramatycznym, w tym "Reducie"), Czas przejścia (przede wszystkim teksty, dla których punktem wyjścia jest krytyka teatru międzywojnia), Czas Genezjusza (zapisy dotyczące dwóch najbliższych sercu Osterwy projektów wojennych: "Dali" i "Genezji") i Czas próby (komentarze do wydarzeń i opinii z lat powojennych, w tym polemiki z niechętnymi Osterwie felietonami Jana Kotta i Stanisława Dygata).
Juliusz Osterwa. "Przez teatr - poza teatr", wybór i opracowanie Ireneusz Guszpit, Dariusz Kosiński, Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków 2004.
Na zdjęciu: Juliusz Osterwa.
