Teatr to niebezpieczna substancja
O "Warum, Warum" w rez. Petera Brooka i "Kupcu weneckim" w reż. Nory Somaini prezentowanych na Festiwalu Szekspirowskim w Gdańsku pisze Anna Bielecka-Mateja z Nowej Siły Krytycznej.
Peter Brook w "Wywołując i zapominając Szekspira" usilnie przekonywał o aktualności jego dzieł. Dzisiejsza gazeta ciekawi nas tylko dzisiaj, bo czytana jutro serwuje mało interesujące treści z wczoraj. Teksty mistrza znad Avonu wypada więc czytać w kontekście teraźniejszości. Recepta wcale nie odkrywcza, a jak często zbyt trudna, by wprowadzić ją w życie.
"Warum, warum" to sztuka napisana przez samego Brooka i Marie-Helene Estienne. Oparty na kolażu cytatów tekst czerpie z największych teatralnych twórców i reformatorów takich jak Meyerhold, Craige, Artaud, czy Motokiyo. W panteonie nazwisk nie braknie też Szekspira i odniesień do "Hamleta", "Makbeta" czy "Króla Leara". Jego odczytaniem i interpretacją zajmuje się Miriam Goldschmidt, czarnoskóra aktorka, której na scenie towarzyszy Francesco Agnello, budując na żywo muzyczną oprawę sztuki. Już pierwsze słowa aktorki uruchamiają lawinę pytań o miejsce i sens teatru w świecie. Melpomena to też dzieło Boga, który na prośbę nudzącego się w niedzielę człowieka, dał mu teatr. Jak więc dbać teraz o tą świątynię sztuki?; Jak grać, by inni uwierzyli w jej prawdziwość?; Dlaczego właśnie w teatrze tak łatwo można ulec złudzeniom?; Skąd bierze się iluzja? Miriam Goldschmidt obnaża tajniki aktorskiego warsztatu, pokazując szereg teatralnych chwytów i znaków. Ustawiona na scenie niewielka prostokątna konstrukcja może być drzwiami, obrazem, lustrem czy ławką - wystarczy jedynie udana aranżacja wyobraźni widza. Tu jednak pojawia się problem, bo Goldschmidt ujawniając aktorskie tajniki, odsłania też własne niedostatki warsztatowe. Tekst Brooka brzmi w jej ustach wyjątkowo naiwnie i pretensjonalnie. Jako teatralny manifest niczego nie wnosi i niczemu nie służy. Galeria otwartych pytań jest stara jak świat i wszyscy zainteresowani zdążyli się przyzwyczaić, że wielka to sztuka znaleźć na nie wyczerpujące odpowiedzi.
Co jednak w tym spektaklu robi ogromne wrażenie to muzyka. Dźwięki wydobywające się z instrumentu na kształt miedzianej misy będące syntezą dzwonków i bębnów brzmią bardzo azjatycko. Agnello wygrywa palcami melodie jako akompaniament i uzupełnienie aktorskiej gry, ale okazuje się, że w oderwaniu do teatru brzmi równie imponująco. Dowód - wszystkie sprzedane po spektaklu egzemplarze jego płyty za jedyne 50 PLN. To mniej niż bilet na Petera Brooka.
Druga po inauguracji Festiwalu odsłona "Kupca weneckiego" to zasługa Bremer Shakespeare Company. Norze Somaini udaje się wyzyskać w tym spektaklu chyba najważniejszą zasadę i prawdę świata wykreowanego przez Szekspira - tu porządek działań wyznacza odwet i zemsta. I nic więcej. Wszystko rozgrywa się na płaszczyźnie finansowej. Pieniądz dyktuje zasady współżycia ludzi, determinuje ich działania. Bohaterowie stają się rekinami biznesu, załatwiają swoje sprawy jak bezwzględni interesanci, dla których więzy krwi mają drugorzędne znaczenie. Świadomość ich tragicznych losów wnosi do spektaklu pierwiastek powagi, który płynnie komponuje się tu z żywiołem śmiechu. Do tekstu Szekspira dodano kilka żartów z branży finansowej, bo dosłowność działa dosadniej i jest prostsza do zagrania. Nie funkcjonuje jednak w spektaklu Somaini tylko na poziomie słowa. Umieszczona w tle imitacja wielkiego ekranu wyświetla projekcje będące uosobieniem pragnień i lęków bohaterów. Obraz porażający zwłaszcza w scenach losowania szkatułek kandydatów ubiegających się o rękę Porcji. W pudełkowych lornetkach w kolorze złota, srebra i ołowiu można zobaczyć goryla, małpę i piękną kobietę w basenie. Prawdziwa metaforo - wróć!
"Teatr to niebezpieczna substancja" mówił Brook w "Warum, warum". Okazuje się, że najbardziej na niebezpieczeństwo narażony jest widz, bo oglądając tak zwane sztuki można w końcu zwątpić w istnienie sztuki - w ogóle.
