Co to jest wolność?
Jest początek marca 1945 r. Kończy się wojna. Z obozów ludzie wychodzą na wolność. Pierwszy dzień wolności przeżywa też grupka oficerów polskich, jeńców z 1939 r. Zatrzymują się w miasteczku, w którym pozostał tylko niemiecki lekarz i jego trzy córki. Najstarsza Inga została w przeddzień zgwałcona przez któregoś z wyzwolonych ludzi.
Jeden z oficerów - Jan, widząc przerażenie ojca, postanawia zapewnić córkom ochronę. Inni protestują. Pawet i Karol opuszczają zajęte wspólnie mieszkanie. Wraca w grupie solidarność, kiedy rano niedobitki dywizji SS szturmują miasteczko. Zaatakowani bronią się. Sytuację rozwiązują w końcu sojusznicze czołgi. Zwycięstwo... ale z dzwonnicy kościelnej rozlega się jeszcze odgłos wystrzałów. Stamtąd seriami z pistoletu automatycznego strzela Inga. Strzela Jan w tamtym kierunku, milknie salwa z dzwonnicy.
Najważniejsze są wyprowadzone z tych sytuacji postawy moralne bohaterów. Dziwny to pierwszy dzień ich wolności; jakby los zastawił pułapkę. Wolność - tęsknili do niej przez wszystkie dni w obozie i okazuje się, że każdy z nich tęsknił inaczej i do czego innego. Każdy ma swoje indywidualne jej wyobrażenie.
Co to jest wolność? Dla Pawła to anarchiczna samowola, prawo do odwetu na tych, którzy dotąd mu ją odbierali; sytuacja, kiedy zwyciężeni stają się zwycięzcami. Paweł nie lubi myśleć, woli działać... - Paweł zginie.
Dla Jana najważniejsze jest prawo wyboru. "Mógłbym, ale nie chcę...". Marzy o wolności dla wszystkich, wierzy, że w świecie można wyeliminować antagonizmy i wrogości między narodami. Uważa, że wolność jednych nie może być użyta przeciw wolności innych. Jan tragicznie się rozczarował. W czasach, kiedy żyje - przekonał się, że w imię wolności trzeba czasem strzelać. Sam strzela do Ingi.
Anzelm marzył kiedyś o pracy naukowej, a życie zmusiło go do biednej wegetacji i utrzymywania licznej rodziny. Paradoksalne? W obozie zrealizował marzenie, w obozie pisze pracę swojego życia. Wszyscy poszli bronić miasteczka, jedynie Anzelm zostaje w ciepłym mieszkaniu. Ale i tutaj może być zabity. Pali swoją pracę, a w obliczu śmierci przychodzi mu na myśl, że "za mało kochał swoje dzieci".
Doktor? Nie sprawdza się i jego koncepcja wolności: "Nie mamy żadnego wpływu na zdarzenia, od których zależy nasz los. Możemy tylko być na swoich miejscach, słuchać rozkazów...
Co to jest wolność? "Staramy się być ludźmi, mój panie, po prostu ludźmi we wszystkich okolicznościach" padają ze sceny i takie słowa. Czy to odpowiedź?..
Wciąż aktualne to problemy etyczne. I sztuka Leona Kruczkowskiego "Pierwszy dzień wolności" nie tylko z racji 30-lecia PRL przeżywa okres renesansu na scenach naszych teatrów.
"Pierwszy dzień wolności": Teatr im. W. Horzycy w Toruniu. Dramat reżyseruje Michał Rosiński, opracował muzycznie Grzegorz Kardaś, a scenografię zaprojektował Ryszard Strzembała.
