Rozsypana "Kartoteka"
"Kartoteka" w reż. Piotra Jędrzejasa w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach. Piszą Monika Rosmanowska i Matylda Chmielewska w Gazecie Wyborczej - Kielce.
Najnowszy spektakl kieleckiego teatru - "Kartoteka" w reżyserii Piotra Jędrzejasa - budzi mieszane odczucia. Oryginalna forma jest ciekawą oprawą dla treści, której nie udało się osadzić w obecnej rzeczywistości.
Tuż przed przedstawieniem Piotr Jędrzejas zapowiadał, że sięgając po "Kartotekę", chce pokazać, że różewiczowski Bohater, mimo upływu lat i zmiany kontekstu historyczno-ustrojowego jest wciąż tym samym człowiekiem. Człowiekiem dotkniętym kryzysem, wyalienowanym, posiadającym swoje traumy, dobre i złe wspomnienia, swoją "kartotekę".
Tę opowieść o Bohaterze reżyser ubrał w ciekawą formę teatru w teatrze. Scenografia przedstawia wnętrze aktorskiej garderoby, na środku której znajduje się kanapa. Widz przez cały czas obserwuje przygotowujących się aktorów, którzy kolejno wcielają się w postaci przychodzące do Bohatera. Wiele rzeczy jest umownych, jak choćby scena, w której wcielający się w główną rolę Bogusław Kudłek morduje chór starców, "strzelając" z ręki.
Stworzenie przez reżysera formy teatru w teatrze pozwala widzom spojrzeć na życie jak na teatr - i tu i tu człowiek wciela się w różne role. Pokazuje też, że historię II wojny światowej, wokół której toczy się różewiczowski dramat, możemy dziś poznać tylko z drugiej ręki. Odegrać ją, opowiedzieć o niej, wcielić się w role ludzi, żyjących w tamtych czasach.
I aktorzy kieleckiego teatru wcielają się w rolę ludzi z przeszłości. Wśród nich jest Bohater. Niewiele można o nim powiedzieć, jeszcze mniej on ma do powiedzenia widzowi. Jest człowiekiem bez właściwości. Różewiczowski bohater reprezentuje pokolenie poety, które przeżyło wojnę. Trauma tamtych lat sprawia, że nie może się ono odnaleźć w nowych, powojennych czasach. Piotr Jędrzejas z jednej strony próbuje Bohatera uwspółcześnić, ale nie dając odpowiedzi na pytanie, co mogłoby być współczesną traumą, która spowodowałaby jego apatię, jego wycofanie się z życia. Czym bowiem jest "kryzys trzydziestolatka", o którym reżyser mówił przed spektaklem? Z drugiej zaś strony - próbuje pozostawić Bohatera w tamtych czasach, w których do życia powołał go Różewicz. Jest on równocześnie partyzantem, który zabija kolegę z lasu o pseudonimie Wrona i synem partyzanta (w scenie z młodą Niemką mówi: "Pani ojciec i mój polowali w lasach na siebie", w oryginale zaś czytamy "Pani ojciec i ja..."). Bohater Jędrzejasa jest rozdwojony.
O ileż prostsze byłoby sięgnięcie po "Kartotekę rozrzuconą", w której Różewicz uwspółcześnił realia oraz wprowadził dwóch bohaterów: Starego, żyjącego wspomnieniami i Młodego, żyjącego chwilą. Ten zabieg pozwoliłby funkcjonować bohaterowi w dzisiejszych czasach. Można też było skupić się na Bohaterze jako przedstawicielu pokolenia, które było świadkiem wojny, nie odmładzać go ani nie spłycać historii, co w spektaklu jest nagminne. Chociażby tak, jak sugestywnie, ale bez zbędnej martyrologii, historię 80-letniej Żydówki, walczącej w Warszawie z Niemcami przedstawiła Sylwia Chutnik w "Kieszonkowym atlasie kobiet". Powstała wzruszająca historia kobiety samotnej, zagubionej, żyjącej z traumą wojennych doświadczeń (bo przecież ona, choć powinna, nie zginęła z innymi w tamtej piwnicy), kobiety niezrozumianej przez kolejne pokolenie, wariatki, niedołężnej staruchy, która przychodzi do piwnicy, by umrzeć, by złośliwie sąsiadom pod wrażliwym nosem zgnić.
Piotr Jędrzejas nie chciał w swoim spektaklu martyrologii, ale nie chciał też całkiem rezygnować z historii, która wciąż jest w nas. Stworzył coś pomiędzy - mało wyrazistego, z rozmytym przekazem, trafiającym "pomiędzy" odbiorców, a nie do konkretnego odbiorcy. Różewicz, reinterpretując "Kartotekę", pokazał właściwie sam, iż "stara" "Kartoteka" nijak ma się do obecnej rzeczywistości. Dlatego też lepiej byłoby sięgnąć do "Kartoteki rozrzuconej", niż odmładzać na siłę coś, co sam Różewicz już odmłodził.
