Artykuły

Zygmunt Hübner należał do tego grona twórców teatralnych, którzy będąc znakomitymi praktykami teatru wnieśli wielką kulturę, także intelektualną; dzięki takim twórcom jak On teatr zyskiwał szlachetność formy, wysoką rangę artystyczną, miał moc ustanawiania hierarchii wartości, podejmując tematy tyleż ważne, co trudne. Śmierć takich ludzi teatru jak Konrad Swinarski, Stanisław Hebanowski czy właśnie Zygmunt Hübner pozostawia puste miejsce, które okazuje się niemożliwe do wypełnienia, czego dowodem jest to, że warszawski Teatr Powszechny, który przez ostatnie lata swego życia prowadził Zygmunt Hübner, po Jego odejściu nie odzyskał rangi, jaką wyznaczył mu ten właśnie twórca - aktor, reżyser i dyrektor wielu scen polskich, także poeta i dramaturg.

Reżyserując na koszalińskiej scenie sztukę Zygmunta Hübnera swą pracę właśnie Jemu zadedykowała Danuta Szauer - młody reżyser, stawiający pierwsze swe kroki na scenie zawodowej. I rzeczywiście przede wszystkim tekst Zygmunta Hübnera stanowi główną wartość przedsięwzięcia teatralnego, które, jak się wydaje przerosło możliwości kreacyjne reżysera. Recenzując sztukę Hübnera na tamach "Teatru" Grzegorz Sinko tak pisał: "Do hasła ,sąd w teatrze" w indeksie motywów zdołał Zygmunt Hübner dorzucić w "Ludziach cesarza" nowy wariant. Trzy postacie z otoczenia Nerona stają przed trybunałem złożonym z widzów. Nowym pomysłem autora jest to, że reprezentują oni trzy różne racje i postawy, będąc równocześnie wzajemnymi oskarżycielami i własnymi obrońcami. Autor wykazał się przy tym rzemiosłem wysokiej próby, tocząca się debata trzyma czytelnika w napięciu". Pisząc dalej o dramacie Hübnera Grzegorz Sinko stawia jego twórcę wśród takich autorów, którzy zyskali światową sławę, jak Georg Bernard Shaw czy Friedrich Dürenmatt.

Wydaje się, że reżyser, wierząc w moc słowa, w siłę sztuki napisanej w istocie znakomicie, posługującej się formą sądu w teatrze, o której cytowany już Sinko napisał, że jest jedną z najbardziej wydajnych dramaturgicznie, uznał, że ma do czynienia z "samograjem", w którym wystarczy umówić się z aktorami, która postać chodzi mówiąc, a która mówi siedząc. Konsekwencją jest brak napięć, tempa, rytmów. Toczący się na scenie spór, miast zyskiwać intensywność walki o dobro najwyższe - życie - pozostaje sporem retorycznym. Tym trudniejsze przed widzami stoi zadanie, kiedy muszą oddać głos uniewinniający jednego tylko z trzech podsądnych. A są inni: Seneka (Kazimierz Tałaj). gotowy każdą nieprawość i zbrodnię usankcjonować, posługując się kategoriami racji stanu, wartości wyższych. Petroniusz (Krzysztof Malinowski) esteta uciekający przed złem tego świata w sferę sztuki oraz Petus Trazea, fanatyk - opozycjonista głoszący chwałę "czystych rąk". Przebiegiem procesu kieruje Prowadzący (Jerzy Balbuza), który przywołuje w razie potrzeby Wykonawcę (Zdzisław Derebecki), wcielającego się na oczach widzów w postaci świadków Seneki, Petroniusza bądź Trazei. Dzięki temu widzowie mogą zyskać pewną obiektywną wiedzę o ludziach i zdarzeniach przywoływanych na scenie, a racje głoszone przez protagonistów ujawniają swą względność. Zeznania świadków, personifikowanych przez Wykonawcę są najciekawsze teatralnie, wpisane w jasną konwencję "sądu w teatrze".

Na spektaklu, który ja oglądałam, widzowie orzekli niewinność Seneki. Trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że uniewinnienie tej właśnie postaci dowodzi nie tyle zwycięstwa jej racji, ile faktu, że w powszechnej świadomości współczesnych zakorzeniona jest wiedza o tym, że "Seneka człowiekiem wielkim był"; znacznie mniej przeciętny widz wie o Petroniuszu, zgoła nic o Trazei.

Być może właśnie kontakt z widownią obudzi w aktorach silniejszą potrzebę przekonania o racjach granych przez siebie postaci, że sami w nie uwierzą, dzięki czemu, odrzucając schematy, toczącemu się na scenie sporowi nadadzą ludzki, prawdziwie dramatyczny wymiar. Szkoda, że reżyser nie wykorzystał całej potencji scenicznej tekstu. Teraz od aktorów zależy, czy w tę "grę w sąd" wciągną widzów i... uzyskają ułaskawienie.