Artykuły

Wystarczy zaliczyć jakąś powieść do obowiązkowej lektury szkolnej, by najbardziej nawet pasjonujące dzieła zostały uznane przez młode pokolenie za nudne piły. Podejrzewam czasem, że hołdują temu poglądowi również - skądinąd przecież pełni inwencji i nie pozbawieni wyobraźni - ludzie teatru. Rezultat? Wystarczy zaliczyć jakieś dzieło, czy autora w poczet wielkiej klasyki, by teatry wystawiały ich z godnym samozaparcia pietyzmem, a publiczność przychodziła na przedstawienia głównie w celu uczestniczenia w rewii modnych niegdyś strojów. Wobec struktury naszego teatru telewizji, opartego na zasadzie jeszcze ciągle klasycznej, scenicznej dramaturgii, dotyczy to równie często telewizji. Z rzadka jedynie zdarzają się próby wyprowadzenia klasyki z martwych schematów. Kilka takich spektakli dało się jednak zauważyć i może warto zwrócić na nie uwagę, nawet gdy nie spotykają się one z jednoznacznym aplauzem. Dziwne jednak zresztą wydaje mi się, iż część widzów nie zdążyła się zorientować, że ma do czynienia z utworem klasycznym.

Ostatnio, dwa razy, w niebanalnej formie zaprezentował utwory, należące do wielkiej teatralnej klasyki, znakomity reżyser i popularny aktor filmowy ("Westerplatte"), telewizyjny ("Sąd ostateczny") Zygmunt Hübner. Pokazał "Świętoszka" {#au#84}Moliera{/#} i "Poskromienie złośnicy" {#au#136}Szekspira{/#}. Oba te spektakle były próbą podania nie tyle we współczesnej, co dla współczesnego widza w strawnej formie dzieł dawnych mistrzów. Przy czym w pierwszym wypadku okazało się, że nie starzeją się myśli, w drugim - że Szekspir może być zabawny.

"Świętoszka" wystawił Hübner wraz z jego - można to tak chyba określić - kontekstem historycznym. Opowiadając o walce, jaką musiał stoczyć Molier o wystawienie swojej sztuki, podkreśla jednocześnie jej moralizatorski i ponadczasowy charakter. Oczywiście tej drugiej sprawie służy też wmontowanie "Świętoszka" we fragmenty "Improwizacji w Wersalu", wprowadzające w tzw. kuchnię teatralną, a także - wprowadzenie do telewizyjnego studia. Osiągnięto w ten sposób podwójny "efekt obcości". Telewizja dopiero może spełniać marzenie {#au#284}Brechta{/#} o demonstrowaniu pewnych utworów w sposób pozwalający daleko posunięte łamanie konwencji - już chociażby dzięki czysto technicznym możliwościom, jakimi nie dysponuje teatr. Niegdyś aktorzy stawiali sobie za cel konstruowanie możliwie zwartych historyjek, zamkniętych fabuł, z których dopiero widz, czy czytelnik, miał wysnuć wnioski, nawet jeżeli podawano mu morał. Często zresztą, jak chociażby w wypadku "Świętoszka", wyjątkowo perfidny. Dzisiaj widownia zgadza się jeszcze oglądać historyjki "do płaczu" lub "do śmiechu", autor jednak, który chciałby kontynuować zaszczytne posłannictwo teatru w dziedzinie kształtowania obyczajów, czy hierarchii wartości, musi być bardziej deklaratywny. Może dlatego realizatorzy sięgają po klasykę dla wyrażenia dzisiejszych treści w możliwie atrakcyjnej formie. Nie zastąpi również klasyki Teatr Faktów, lansujący jeden ze sposobów łamania iluzji rzeczywistości poprzez wprowadzenie iluzji obiektywnej prawdy. Dojdziemy zapewne i do tego, by Teatr Faktów musiał tworzyć możliwie żywe postacie, bo inaczej aktorzy nie będą chcieli ich grać, a widz nie zapamięta. Tymczasem - wobec totalnego braku utworów współczesnych w formie i treści - raz jeszcze przerabiamy klasykę. Nie bez pożytku dla publiczności. A Hübner, wmontowując swego "Świętoszka" w podwójnie mu obce ramy, nadał mu ogólniejszą, współczesną wymowę. Pokazując o co chodziło w sporze o tę sztukę, poddaje, o co może chodzić i dziś w wielu innych wypadkach, których nikt jeszcze nie opisał. Oczywiście, może się taki "Świętoszek" nie podobać, ale przestaje być historią o pewnym głupcu, który dał się kiwać - jak powiedzieliby zapewne współcześni widzowie, oglądając klasycznie nudne wystawienie tej sztuki. Znakomity, zapluty Tartuffe ze złym błyskiem w oku był jedną z najciekawszych ról Tadeusza Łomnickiego. Szkoda jednak, że wkrótce potem w "Poskromieniu złośnicy" ten świetny aktor uległ potwornej jakiejś manierze głosowej, obrażającej właściwie widza i partnerów. Tutaj triumfowała Magda Zawadzka - złośnica - Katarzyna niezwykle przekonująca - oraz wprowadzający atmosferę beztroskiej zabawy zespół Hagaw. Należało go chyba wzmocnić jakimś aktorem, który potrafiłby wyraźnie wypowiedzieć tych kilka kwestii, które włożono w jego usta. Bo przecież nowoczesność nie polega na eskalacji tonów na rzecz ich artykułowania...