Artykuły

"Marat-Sade" w reż. Lecha Raczaka w Teatrze im. Modrzejewskiej w Legnicy. Pisze Leszek Pułka w Dzienniku - dodatku Kultura.

"Marat/Sade" brzmi jak marka lanserskich ciuchów. Taki jest spektakl Lecha Raczaka - efektowny, lecz pusty jak materia opinająca kadłub manekina.

Dramat Petera Weissa, w oryginale (i w podtytule inscenizacji w legnickim Teatrze Modrzejewskiej) "Męczeństwo i śmierć Jeana Paula Marata przedstawione przez zespół aktorski przytułku w Charenton pod kierunkiem pana de Sade", Raczak przepoczwarzył w czarujący wizjami grand guignol. Ekstatyczny, ale zaskakująco błahy. Marat (Rafał Cieluch), jeden z liderów wielkiego społecznego buntu, siedzi w chłodnej kąpieli, łagodząc rozpaloną egzemą skórę. Bezradny jak dziecko powtarza: lud. Powtarza: cierpienie. De Sade (Paweł Wolak) sączy z namysłem: ja. Zaklina cynicznie: wierzę tylko w samego siebie. Pomiędzy nimi, w roku 1808, krążą pacjenci szpitala dla obłąkanych - ich aktorzy, współpacjenci, byli bohaterowie rewolucji, która zdradziła wszystkich. Herosów i pariasów. Świat liże rany. Napoleon zrekonstruował dawny porządek. Krwawy terror unicestwił najaktywniejszych. Opornych wchłonęły więzienia, przytułki i szpitale. Władza - armia - biurokracja - lud. Sen o braterstwie, wolności i równości prześnił się. Pozostały pytania i łaźnia do hydroterapii zamieniona w scenę teatrzyku przez szaleńców.

Oglądamy breueghlowski spektakl. Przeciskamy się do krzeseł pomiędzy postaciami okutanymi w łachy z epoki Robespierre'a, Dantona i Marata. Siadamy na scenie, na piętrzących się krzesełkach. Niemal osaczamy bohaterów. Widownia to okrągła łazienna przestrzeń naznaczona słupami pryszniców sterczących nad świetlikami podłogi niczym paryskie latarnie-szubienice, na których lud wieszał arystokratów. I jeszcze ławeczka z boku. Z niej ot serwuje inscenizację sztuki markiza de Sade dyrektor przytułku. Siedzi wyfrakowany obok szykownej żony i drżącej z przerażenia córki. Teatr w teatrze zawiązuje Wywoływacz (świetna rola Tadeusza Ratuszniaka) - brat łata, może wiejski zapiewajło, któremu los zdarzył prowadzenie tego misterium. Oto słyszymy zaczyn opowieści o społeczeństwie, które rewolucja ogryzła do kości z wiary, z marzeń. Widzimy - bardzo naturalistyczne - zachowania załogi tej łaziennej tratwy szaleńców unoszonej ku wyspie pomyślnej terapii. Wyspie kłamstwa i hipokryzji - dopowiada zza kulis Weiss. Zdrada ideałów rewolucji daje skutki niezwykłe. Budzi pogardę władzy, brutalny ucisk pielęgniarzy, brak nadziei wśród chorych. Zło.

Spór Marata, trybuna ludowego, z libertynem i egoistą de Sade'em - pozornie spór o pryncypia - brzmi dziś niczym hasła wyborcze populistów. Każda władza gardzi ludem. Człowiek prosty w czasie pokoju bierze w skórę i - w czas wojny - rzadko ocala własną skórę. Kapitalizm rodzi zło. Wyścig szczurów przetrwają miernoty Egoizm de Sade'a też nie jest wyrafinowany. Kult własnego ciała, interes prywatny. Słuchając pozornie namiętnych sporów bohaterów, powtarzamy w myślach - ale to już było. Ci, którzy krach utopii lewicy przeżyli, może się i wzruszą, wspomną młodość, może nawet westchną, ale na tym koniec. Nasz świat zmienił się na dobre. Marat, de Sade to manekiny z muzeum figur woskowych.

Więc nie rozmowa o przebrzmiałych ideach zachwyca w spektaklu Raczaka, lecz jego zmysłowość. Świetne kostiumy i wyrazistość postaci. Wrzące pod makijażem aktorów mięśnie i emocje. Dudnienie krwi, które słychać, podobnie jak oddechy widzów. Teatrzyk w przytułku szaleńców miał tylko odtworzyć scenę zamordowania Marata przez Karolinę Corday (Magda Skiba). W istocie każdy z bohaterów odbudowuje w nowej dla siebie sytuacji uczucia, namiętności, instynkty. Wybuchom furii towarzyszy tresura. Erotycznym ekstazom - zimny prysznic. Z oszalałych półzwierząt wyłaniają się piękni ludzie -jak w scenie, kiedy młody Pacjent (Łukasz Węgrzynowski) delikatnie próbuje fizycznego kontaktu z córką Coulmiera (Malwina Rusów). Z pokruszonych obłędem ludzi wyłaniają się zwierzęta - jak w ekstatycznej scenie biczowania przez Karolinę mokrymi włosami rojącego swój erotyczny sen o egoizmie de Sade'a. Jednak po dwugodzinnym seansie nie usłyszeliśmy, czy i z czym warto pójść na barykady. Świetni aktorzy nie skleili epizodów w teatralną baśń. Uwodząc formą, pokazali bal manekinów. Dbając o szczegół, detal, słowo, nie stworzyli alternatywnego świata. A przecież w teatrze czarowały nas diagnozy dużo słabszych artystów.