Artykuły

W symbolicznym Paszporcie jest rubryka "znaki szczególne", do której wszystkim nagrodzonym wpisujemy "talent". Ale wyróżnionych łączy coś jeszcze. Są oryginalni, niezależni, niepokorni, wrażliwi, poszukujący, mający własny styl, charyzmatyczni, umiejętnie sterujący swą karierą. W czasach powszechnej komercjalizacji, kiedy także młodzi twórcy wybierają drogę na skróty, taka postawa artystyczna i życiowa budzi szacunek - pisze Zdzisław Pietrasik.

O Paszportach zaczynamy w dziale kultury myśleć już po wakacjach, zazwyczaj wpadamy wtedy w stan lekkiego przerażenia. Dwa, może trzy nazwiska kandydatów do nagrody mamy zawsze, ale co z resztą? Nadchodzi jesień, na festiwalu w Gdyni pokazują się najnowsze filmy, do księgarń trafia wiele książek, życie kulturalne nabiera przyspieszenia i wówczas okazuje się, że kandydatów jest całkiem sporo. Podobnie było w minionym roku. Zdradzając nieco tajemnice obrad naszej redakcyjnej Kapituły, ujawnię, że w kilku dziedzinach mieliśmy wręcz nadmiar mocnych kandydatów, a ostateczne wybory poprzedziły długotrwałe i wyczerpujące debaty. Na przykład literatura: kto powinien zwyciężyć tym razem, Mariusz Sieniewicz czy Michał Witkowski, obaj po raz trzeci nominowani, czy nowicjusz w tym towarzystwie - Hubert Klimko-Dobrzaniecki, pisarz z ciekawym życiorysem i niemniej interesującym dorobkiem? Podobny kłopot bogactwa był w branży filmowej: wyróżniający się aktor, błyskotliwy debiutant w fabule czy kontrowersyjny dokumentalista? Nawet z muzyką popularną nie poszło nam łatwo. Nominowanym, którzy nie dostali w tym roku naszych nagród, obiecujemy, że ze szczególną uwagą będziemy śledzić ich nowe dokonania. Za rok kolejne rozdanie.

A teraz przyjrzyjmy się szóstce laureatów 15 jubileuszowej edycji Paszportów. Średnia wieku wynosi tym razem 34 lata: najstarszy jest Krzysztof Grabaż Grabowski (42 lata); najmłodszy zaś 30-letni dyrygent Łukasz Borowicz, ale tylko o rok starsi są reżyserzy Michał Zadara i Łukasz Palkowski, a o dwa lata pisarz Michał Witkowski. Wprawdzie większość z nich mieszka w Warszawie, lecz niektórzy pochodzą z innych stron Polski (Michał Witkowski urodził się we Wrocławiu, Krzysztof Grabaż Grabowski w Pile, Joanna Rajkowska w Bydgoszczy).

W naszym symbolicznym Paszporcie jest rubryka "znaki szczególne", do której wszystkim nagrodzonym wpisujemy "talent". Ale wyróżnionych łączy coś jeszcze, na co zwracali uwagę krytycy zgłaszający swe nominacje, którzy o rekomendowanych pisali z przekonaniem: oryginalni, niezależni, niepokorni, wrażliwi, poszukujący, mający własny styl, charyzmatyczni, umiejętnie sterujący swą karierą. W czasach powszechnej komercjalizacji, kiedy także młodzi twórcy wybierają drogę na skróty, taka postawa artystyczna i życiowa budzi szacunek.

Paszporty to także okazja do podsumowania kulturalnych osiągnięć minionego roku. Już choćby osiągnięcia naszych laureatów (oraz nominowanych) przekonują, że młodym twórcom zawdzięczamy sporo znaczących dzieł. Ale w minionym roku dali o sobie znać również autorzy starszych pokoleń. Literacką Nike dostał Wiesław Myśliwski, ukazały się tomiki Wisławy Szymborskiej czy Ewy Lipskiej, w teatrze klasę pokazał Jerzy Jarocki, reżyserując w Narodowym "Miłość na Krymie". W kinie najważniejszym wydarzeniem była niewątpliwie premiera "Katynia" Andrzeja Wajdy. I właśnie temu twórcy postanowiliśmy przyznać naszą Nagrodę Specjalną.

***

TEATR

Nominowani: Marek Fiedor, Piotr Tomaszuk, Michał Zadara

Paszport "Polityki" otrzymał Michał Zadara.

Nagroda za imponującą aktywność twórczą, za przedstawienia przywracające wiarę w to, że teatr jest przestrzenią artystycznej wolności.

Michał Zadara

Urodził się w 1976 r. w Warszawie. Dzieciństwo spędził za granicą, do Polski wrócił, żeby podjąć studia na Wydziale Reżyserii Dramatu krakowskiej PWST. Wystawiał rodzimą klasykę: od "Odprawy posłów greckich" Kochanowskiego (Stary Teatr w Krakowie) przez "Księdza Marka" Słowackiego (Stary Teatr w Krakowie) i "Wesele" Wyspiańskiego (krakowski Teatr Scena STU) po "Operetkę" Gombrowicza (wrocławski Teatr Muzyczny Capitol) i "Kartotekę" Różewicza (Teatr Współczesny we Wrocławiu). Inscenizował współczesne polskie sztuki: "From Poland with Love" i "Wałęsa. Historia wesoła, a ogromnie przez to smutna" (obie autorstwa Pawła Demirskiego, wystawione w gdańskim Teatrze Wybrzeże). Dopisywał polskie realia: w scenicznej adaptacji "Pół żartem, pół serio" Billy'ego Wildera ("Na gorąco", Teatr Współczesny w Szczecinie) i w "Chłopcach z Placu Broni" Ferenca Molnra (warszawski Teatr Mały). O Polsce bezpośrednio nie mówił jak na razie jedynie w "Księdze Rodzaju 2" Iwana Wyrypajewa (Teatr Współczesny we Wrocławiu).

***

LITERATURA

Nominowani: Hubert Klimko-Dobrzaniecki, Mariusz Sieniewicz, Michał Witkowski

Paszport "Polityki" otrzymał Michał Witkowski.

Nagroda za tropienie polskich mitów i rozrachunek ze współczesnością, za stylistyczne mistrzostwo i umiejętność posługiwania się konwencją literacką.

Michał Witkowski

Urodził się w 1975 r. we Wrocławiu. Ukończył polonistykę na tamtejszym uniwersytecie. Ogólnopolski rozgłos przyniosła mu powieść "Lubiewo" (Korporacja Ha!art), rozgrywająca się w środowiskach homoseksualnych w czasach PRL - była nominowana do Paszportów "Polityki" w 2005 r. oraz znalazła się w finale Nagrody Nike (2006 r.). Nominację do Paszportów i Nike zdobył również wydany w 2006. r. zbiór opowiadań "Fototapeta" (W.A.B.). Tym razem nasi nominujący docenili jego najnowszą powieść "Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej" (W.A.B.). Książki Witkowskiego tłumaczone były m.in. na angielski, niemiecki, czeski, fiński, francuski, szwedzki, węgierski, słoweński i chorwacki.

***

FILM

Nominowani: Marcin Dorociński, Marcin Koszałka, Łukasz Palkowski

Paszport "Polityki" otrzymał Łukasz Palkowski.

Nagroda za film "Rezerwat", najbardziej obiecujący debiut ostatnich sezonów, za umiejętne połączenie własnych ambicji artystycznych z oczekiwaniami widowni, za wzorcową pracę z aktorami.

Łukasz Palkowski

Urodził się w 1976 r. w Warszawie. Reżyser i scenarzysta. Jest absolwentem prywatnej Warszawskiej Szkoły Filmowej założonej przez Bogusława Lindę i Macieja Ślesickiego. Zrealizował dokument "Giganci" oraz krótki film fabularny "Nasza ulica" według opowiadania Jana Himilsbacha (I nagroda na Warszawskim Festiwalu Filmów o Tematyce Żydowskiej). Praktykował jako drugi reżyser przy filmach Macieja Pieprzycy, Krzysztofa Langa i Jana Kidawy-Błońskiego. "Rezerwat" jest jego fabularnym debiutem. Film pokazywany był dotychczas na krajowych festiwalach i wszędzie dostawał nagrody, m.in. w Koszalinie oraz na Festiwalu Filmu i Sztuki Dwa Brzegi w Kazimierzu. Najważniejsza była nagroda na festiwalu w Gdyni - za najlepszy debiut filmowy roku.

***

SZTUKI WIZUALNE

Nominowani: Bogna Burska, Maciej Kurak, Joanna Rajkowska

Paszport "Polityki" otrzymała Joanna Rajkowska.

Nagroda za "Dotleniacz" i inne niezwykłe projekty realizowane w przestrzeni publicznej, za wyciągnięcie ręki w kierunku błąkającego się po mieście człowieka.

Joanna Rajkowska

Urodziła się w 1968 r. w Bydgoszczy. Studiowała na Wydziale Malarstwa ASP w Krakowie u prof. Jerzego Nowosielskiego (1988-1993, dyplom z wyróżnieniem) i na Wydziale Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego (1987-1999), a także w State University w Nowym Jorku. Zaczynała od rzeźb - na poły fantastycznych, na poły realistycznych sylwetek ludzkich naturalnej wielkości. Ale dopiero praca "Satysfakcja gwarantowana" z 2000 r. (seria kosmetyków i napojów sporządzonych na bazie ingrediencji pobranych z własnego ciała) przyniosła jej szersze uznanie. Najsłynniejsze projekty artystki to "Pozdrowienia z Alei Jerozolimskich" z 2002 r. (palma w centrum Warszawy) oraz "Dotleniacz" (2007 r.).

***

MUZYKA POWAŻNA

Nominowani: Łukasz Borowicz, Michał Dworzyński, Łukasz Kuropaczewski

Paszport "Polityki" otrzymał Łukasz Borowicz.

Nagroda za konsekwentne budowanie kariery dyrygenckiej, za efektowne wydobycie z zapaści Polskiej Orkiestry Radiowej i za odwagę w dobieraniu nietuzinkowego repertuaru.

Łukasz Borowicz

Urodził się w 1977 r. w Warszawie. Dyrygent. Absolwent warszawskiej Akademii Muzycznej, stypendysta Ministerstwa Kultury i Accademia Musicale Chigiana w Sienie. Laureat międzynarodowych konkursów w Trento (1999, II nagroda), Atenach (2000, IV nagroda), Porto (2002, II nagroda) i Bambergu (2004, nagroda specjalna Fundacji Alice Rosner). W latach 2000-2001 był asystentem Ivána Fischera przy Budapest Festival Orchestra, w 2005-2006 Antoniego Wita w Filharmonii Narodowej, a w 2002-2005 - Kazimierza Korda w Operze Narodowej. Od marca 2007 r. kieruje Polską Orkiestrą Radiową. Jego nagranie muzyki Karłowicza, Bacewicz, Weinera i Orbana dla firmy Dux zostało nagrodzone przez węgierski magazyn "Gramofon". Dyrygował orkiestrami m.in. w Niemczech, Rosji, Danii, na Białorusi, Ukrainie, Cyprze, we Włoszech, Bułgarii, Grecji i na Węgrzech oraz większością polskich orkiestr symfonicznych.

***

MUZYKA POPULARNA

Nominowani: Krzysztof Grabaż Grabowski, Kobiety, Tomek Makowiecki

Paszport "Polityki" otrzymał Krzysztof Grabaż Grabowski.

Nagroda za niezależność postawy artystycznej, za umiejętność łączenia estetyki rocka z tekstem literackim.

Krzysztof Grabaż Grabowski

Urodził się w 1965 r. w Pile. Wokalista, autor tekstów, lider zespołów Pidżama Porno i Strachy Na Lachy. Zaczynał od fascynacji punk rockiem, ale jego artystyczna wrażliwość i talent poetycki nigdy nie pozwalały mu na zamykanie się w jednej konwencji. Dwa lata temu był nominowany do Paszportów "Polityki" za płytę "Piła TangoA" Strachów Na Lachy. Płyta "Autor" z piosenkami Jacka Kaczmarskiego stała się, w zgodnej opinii krytyków, fonograficzną rewelacją minionego roku.

***

KREATOR KULTURY

Nagrodę Specjalną "Polityki" Andrzej Wajda.

Andrzej Wajda urodził się w 1926 r. w Suwałkach. Reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta i scenograf, jeden z najwybitniejszych twórców w historii nie tylko polskiego, ale także światowego kina, nagrodzony za całokształt twórczości Oscarem, Felixem, Cezarem, Złotym Niedźwiedziem i Złotymi Lwami.

Jego filmy z końca lat 50.: "Pokolenie", "Kanał" i "Popiół i diament", zapoczątkowały słynną polską szkołę filmową. "Krajobraz po bitwie" Tadeusza Borowskiego, "Brzezina" i "Panny z Wilka" Iwaszkiewicza, kanoniczna realizacja "Wesela" Wyspiańskiego (1973), "Ziemia obiecana" Reymonta (1975) czy polsko-brytyjska "Smuga cienia" według Conrada (1976) wyznaczyły standardy ekranizacji klasyki literackiej. "Człowiek z marmuru" (1977) przypomniał polskie lata 50., "Człowiek z żelaza" (1981) utrwalił założycielski mit Solidarności. W latach 90. sukcesem na miarę wcześniejszych arcydzieł okazała się superprodukcja "Pan Tadeusz" według Adama Mickiewicza, z czołówką polskich aktorów. Dopełnieniem rozmowy z polskimi klasykami była zrealizowana w 2002 r. fredrowska "Zemsta".

Filmy Andrzeja Wajdy zdobywały nagrody na najważniejszych międzynarodowych festiwalach: w Wenecji, Cannes, Berlinie, San Sebastian oraz były nominowane do Oscara. Tę nominację ma również najnowsze dzieło mistrza, film "Katyń", który obejrzały już prawie 3 mln Polaków.

Był i jest mistrzem dla kolejnych pokoleń reżyserów. W latach 70. kierował Zespołem Filmowym "X", prezesował Stowarzyszeniu Filmowców Polskich. Obecnie swe doświadczenia zawodowe przekazuje młodym w założonej przez siebie Mistrzowskiej Szkole Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy.