Artykuły

- Lublin wdarł się w biografię Witolda Gombrowicza z mocnym tupnięciem i jakby tylnymi drzwiami: miasto, z którym nie miał nic wspólnego, stało się stolicą Gombrowicza teatralnego i to w chwili wyjątkowej, bo w Roku Gombrowiczowskim. - Z Januszem Opryńskim [na zdjęciu], dyrektorem Międzynarodowego Festiwalu Konfrtontacje Teatralne w Lublinie rozmawia Grzegorz Józefczuk z Gazety Wyborczej-Lublin.

Janusz Opryński: Złożyła się na to praca środowiska teatralnego, czyli festiwale. Praca Włodka Staniewskiego, Leszka Mądzika, Tomka Pietrasiewicza, którzy to środowisko stworzyli. Swoje ważne znaczenie miał sukces Ferdydurke Provisorium i Kompanii Teatr, więc i my mamy w tej budowli nie byle jaką cegiełkę. I przychodzi moment, że ktoś to spija, całą śmietankę - i tak ja to teraz robię.

Kiedy zrodził się pomysł festiwalu gombrowiczowskiego?

- Siedzieliśmy w kawiarni w Hotelu Europejskim, ja z moją żoną Anią, Piotr Kłoczowski i Allan Kucharski, który stwierdził, że nadchodzi setna rocznica urodzin Gombrowicza. Powiedziałem: - Można mój festiwal zrobić gombrowiczowski. - To świetny pomysł - zgodzono się, tym bardziej że po odejściu Wojciecha Kępczyńskiego, a to on pierwszy zakręcił tematyką, radomski festiwal utracił znaczenie. A potem, potem spotkaliśmy Janusza Palikota, niezwykłego człowieka, który od wielu lat miał swoją wielką fascynację Gombrowiczem. On stanął na czele Komitetu Gombrowiczowskiego. Jego rola jest nie do przecenienia, bez niego nie byłoby tego festiwalu. A potem Piotr Kłoczowski został doradcą ministra Waldemara Dąbrowskiego... I były odwiedziny Rity Gombrowicz u Janusza Palikota. Nie boję się o tym, mówić, bo festiwal zrodził się nie z mafijnych układów, lecz ze spotkań ludzi. Najpierw powstała przestrzeń duchowa, pracowało na nią wielu ludzi.

Jaka to była droga, Twoja droga, od pierwszej realizacji Ferdydurke w latach 70. do Ferdydurke z 1998 roku, obsypanej nagrodami?

- Ten Gombrowicz z czasu moich studiów polonistycznych był rodzajem fascynacji stylistycznej. Przygoda zmierzenia się studencików z kolosem intelektualnym, pełna naiwności... Ale myślę, że chyba bardzo nie nabroiłem. Zakładaliśmy ludziom białe chusty, symbole organizacyjne, które potem były gębami... Czytaliśmy Gombrowicza przez paryską Kulturę, przez Herlinga-Grudzińskiego, przez Dostojewskiego i samizdaty.

Drugie spotkanie z Gombrowiczem nastąpiło kiedy razem z Witkiem Mazurkiewiczem doszliśmy do wniosku, że tekst Ferdydurke rymuje się z siłą aktorską naszych zespołów, Provisorium i Kompanii Teatr.

A teraz kawa na ławę: co chcecie dzisiaj powiedzieć Gombrowiczem?

- Nie da się wyłuszczyć sprawy w paru zdaniach. Piotr Kłoczowski powiedział kiedyś: w naszej literaturze jest to tak rzadki przypadek człowieka, który z taką powagą mówił o człowieku. Gombrowicz głęboko ufał, że Trans-Atlantyk będzie drugim Panem Tadeuszem, że poprowadzi ludzi. Miał głęboką ufność w moc literatury. To niezwykła rzecz: ze swojego przypadku patologii dojść do patologii ludzkiej. To rzadki przypadek mówienia o rzeczach najtrudniejszych z taką szczerością - a więc i z takim heroizmem.

Czy powinniśmy Gombrowicza sprowadzać pod strzechy?

- On się nie da. Ale jeżeli młody człowiek ma problemy, może pomyśleć, że jest z tego samego kraju, co Gombrowicz, a on wiedział, jak się zachować w Paryżu, aby nie klękać.

Festiwal jest próbą panoramy przede wszystkim polskiego teatru gombrowiczowskiego. Co ta panorama pokazuje?

- Atak prozy w teatrze, szczególnie z tomu opowiadań Bakaj. Zobaczymy, jaką różne teatry znalazły metaforę na Ślub czy na Iwonę.... Zobaczymy i szlachetne klęski, próby zmierzenia się z Gombrowiczem, w których widać przebłyski złotych myśli - a to posuwa naprzód myślenie o Gombrowiczu.

A Wasz, Provisorium i Kompanii Teatr Trans-Atlantyk, który będzie miał premierę na Konfrontacjach? Dorówna Ferdydurke?

- Jestem dobrej myśli. Trans-Atlantyk wycisnął z nas wszystkie możliwe poty.