Artykuły

"2007: Makbet" w reż. Grzegorza Jarzyny w TVP Kultura. Pisze Roman Pawłowski w Gazecie Wyborczej - Telewizyjnej.

Widowisko Grzegorza Jarzyny na pograniczu teatru, filmu i telewizji, zanurzone w niepokojącej aurze wojny i szaleństwa.

Kiedy w 2005 roku Grzegorz Jarzyna wystawił w hali dawnych zakładów Waryńskiego w Warszawie "Makbeta", polskie wojska już drugi rok tkwiły w piaskach prowincji Nadżaf w Iraku. Arabska telewizja Al Dżazira niemal co tydzień pokazywała egzekucje kolejnych zakładników z Zachodu, którym zakapturzeni islamscy terroryści ucinali głowy. Dowody okrucieństwa terrorystów sąsiadowały z fotografiami z więzienia w Abu Ghraib, w którym żołnierze armii amerykańskiej upokarzali i poniżali irackich więźniów.

Wojna była wtedy jednym z najczęściej powracających tematów w teatrze, który poszukiwał odpowiedzi na pytanie o źródła okrucieństwa i zła. W sezonie 2004/05 aż sześciu polskich reżyserów (w tym Krzysztof Warlikowski i Andrzej Wajda) sięgnęło w tym celu po szekspirowską tragedię o zbrodniarzu, który wywindowany na wojennej fali topi państwo we krwi. Ale to "Makbet" Jarzyny w najbardziej wymowny i konsekwentny sposób pokazał realia wojny z terroryzmem.

Reżyser użył do tego celu środków charakterystycznych dla filmu: spektakl rozgrywał się w naturalnej scenerii dawnej fabryki, która przywodziła na myśl wojenne instalacje. Zastosowano efekty pirotechniczne i naturalistyczne sceny przemocy: po betonowej podłodze spływała krew, słychać było prawdziwe strzały i łoskot helikopterów. Duncan i jego sztabowcy przypominali amerykańskich żołnierzy kierujących akcją z pokładu lotniskowca. Makbet i Banko zabijali wrogów w meczecie, a wiedźma przepowiadająca im przyszłość nosiła czador.

Filmowy naturalizm i dosłowność, które w spektaklu były chwytem ryzykownym i wywoływały mieszane reakcje widowni, świetnie się sprawdziły w wersji telewizyjnej zrealizowanej przez Polski Instytut Audiowizualny. Powstało efektowne widowisko na pograniczu teatru, filmu i telewizji, realistycznie filmowane, ale zanurzone w niepokojącej aurze szaleństwa, które ogarnia Makbeta i jego świat.

Spektakl Jarzyny pokazuje nie tyle konflikt cywilizacji zachodniej i arabskiej, ile konflikt cywilizacji ogólnie i zwierzęcego okrucieństwa. Makbet obsługuje komputery, ale przeciwnikowi urzyna głowę zwykłym nożem. Ten rytualny gest powtórzy jego zabójca, Macduff (Michał Żurawski) - zwycięstwo dobra jest w tym przedstawieniu wątpliwe. To "Makbet" po skandalu w Abu Ghraib, irackim więzieniu, w którym pogrzebano cywilizacyjną misję Ameryki. Okazało się, że ci, którzy mieli reprezentować wolność i demokrację, byli nie mniej prymitywni jak ich pogardzani arabscy przeciwnicy. Tą myślą nasycona jest każda minuta przedstawienia.

Wybuchy bomb, broń maszynowa, wiedźma w czadorze i Makbet obsługujący komputery - czyli sztuka Szekspira wpisana w rzeczywistość wojny w Iraku

Dzięki świetnym zdjęciom Jacqueline Sobiszewski nareszcie można zobaczyć z bliska i docenić grę aktorów. Aleksandra Konieczna i Cezary Kosiński w postaciach Lady Makbet i Makbeta nakreślili portret patologicznego związku, którego spoiwem zamiast miłości jest przemoc. Morderstwo ma podtekst erotyczny - po zamordowaniu Duncana oboje rozładowują napięcie w gwałtownym seksie. Szaleństwo Lady Makbet wyraża się w obsesji czystości - Konieczna nieustannie zmywa wodą ze szlaucha krew z podłogi i czyści ściany. Z kolei Kosiński gra człowieka opętanego obsesyjną ambicją, to dowódca, który nawet na szczycie hierarchii nie może znieść świadomości, że ktoś może stać wyżej od niego.

Pod wieloma względami wyjątkowe widowisko Jarzyny jest warte obejrzenia. Również dlatego, że okazało się prorocze. Wpisany w tytule rok 2007 sugerował, że wojna z terrorem nie skończy się tak szybko, jak na to liczyli dwa lata temu przywódcy Zachodu. Rzeczywistość potwierdziła proroctwo artysty.

"2007: Makbet" sztuka Williama Szekspira, Polska 2007, reż. Grzegorz Jarzyna

TVP Kultura wtorek (02.10) 20:30; Przed spektaklem wyemitowany będzie wywiad z reżyserem Grzegorzem Jarzyną - TVP Kultura o godz. 20:00