Bóg NAJ
Substytut to według słownika języka polskiego surowiec bądź materiał używany zastępczo. W spektaklu przygotowanym przez Klub Gry to materiał ludzki i surowiec jakości Q - o spektaklu "Substytut" przygotowanym przez Klub Gry w Instytucie Teatralnym pisze Ewa Hevelke z Nowej Siły Krytycznej.
Żyjemy w czasach lśniąco zdrowych zębów, nieskazitelnej cery, IQ 200, co oznacza, że nie łatwo dzisiaj wchodzić w dorosłość. Aktorzy pracujący w ramach warsztatu teatralnego, zarysowali pozycje wyjściowe młodych ludzi, którzy startują we współczesnym wyścigu szczurów. Każdego, kto zamierza podjąć to wyzwanie, musi cechować bycie NAJ: najbystrzejszy, najładniejszy, najsprawniejszy. Dodatkowo każdy musi być posiadaczem tego COŚ. Nikt nie wie, czym to jest, ale powinien to mieć. Inaczej nie będzie pracował ani w McDonaldzie ani w PricewaterhouseCoopers. Nikt nie zwróci na niego uwagi. Bez NAJ i COŚ stoi się w drugim rzędzie, a wtedy równie dobrze można stać w ostatnim, według zasady: drugi to nie pierwszy, a ostatnich gryzą psy. Tak więc, zdecydowana większość dorosłych opędza się od kundli i w poczuciu przegranej próbuje związać koniec z końcem.
Żeby nie zagroziła nikomu wścieklizna, nie snuje się już idyllicznych planów na przyszłość. Z pierwszym dniem osiemnastego roku życia rozpoczynamy kalkulację: jakie najlepsze studia wybrać, by dostać najlepszą pracę, których języków się nauczyć, by podpisać najlepsze kontrakty? A za oknem świat zieleni się niczym trawa, którą musimy sobie wyobrazić, bo życie spędzamy w klimatyzowanych przestrzeniach biurowych. Taka jest nagroda za bycie najlepszym.
W "Substytucie" aktorzy tworzą własny rynkowy wizerunek. Wygłaszają swoje manifesty i cytują wyuczone (Sławomir Shuty, "Produkt polski"), biorą udział w swoich quizach, albo startują w obcych (Paweł Demirski "From Poland with love"). Każda z postaci ma w spektaklu równorzędną pozycję. Na scenie musi stanąć Sebastian Świąder, który pierwszym monologiem o pięknie trawy, naszych marzeniach i wspomnieniach ma rozhuśtać przedstawienie. Później, będzie cynicznie, gwiazdorsko zadawać durne pytania i czekać na błyskotliwe odpowiedzi. Kontrapunktem dla niego są dwaj wycofani, spiżowi, stabilizujący emocje: Andrzej Silski, Karol Kopiec, którzy nie będą w stanie wydobyć z siebie słowa, ale równie przekonująco wymuszą odpowiednią pozycję pozostałych aktorów. Między nimi dziewczęcą bezpośredniość zaznaczy Karolina "Urka" Jastrzębska i spróbuje się dogadać z Maciejem Dziubą. Wszyscy staną w szranki rozmów kwalifikacyjnych dotyczących własnych uczuć i przyszłości. Dookoła żyją ptaki, których nazwy mniej lub bardziej absurdalne, rzucane są z offu. Świat przestał być realny, nawet przyroda żeby wydać się atrakcyjniejsza, wymyśliła sobie sztuczne imiona.
Substytut jest diagnozą i obrazem pokolenia. Zanurzony w ich muzyce, podparty obrazami miasta, w którym żyją, zapełniony został pustymi sloganami zasłyszanymi w telewizji albo na kursach autoprezentacji. W świecie "Substytutu" nikogo nie obchodzi CO wiesz, tylko JAK głośno krzyczysz. "Substytut" obnaża nieumiejętność radzenia sobie z uczuciami: Ja nawrzucam komuś, albo ten ktoś nawrzuca mnie. Chyba, że będzie miał wystarczająco silny ludzki odruch, żeby zastanowić się, co ja tak naprawdę chcę powiedzieć. Jeśli nie, to zawsze znajdzie się ktoś inny, żeby mu nawrzucać. Tutaj jest wszystko albo nic, tak albo nie, zero albo jeden, a jeśli jeden, to zawsze dla mnie. Współczesny świat jest więc globalnym polem walki.
"Substytut" nie potrzebuje precyzyjnego aktorstwa. Teksty płyną być może zbyt szybko, ale w bełkocie nowomowy sukcesu widoczny jest podstawowy sens. Nie ma czego zazdrościć młodym ludziom. Jeśli wyjadą z tego kraju, będą najlepiej wykształconymi rozpakowywaczami kartonów. Jeśli tu zostaną, w kółko będą wiązać koniec z końcem. Chyba, że zamachną się na system i zostaną najlepszymi pękacielami balonów. Jak zareaguje na to system? Pan Bóg jeden raczy wiedzieć.
