Artykuły

W niedzielę zakończył się Sezon re_wizje antyk w Starym Teatrze. Pięć miesięcy z antycznym - i nawiązującym do antyku - dramatem, teatrem, muzyką. Spektakle, wykłady, dyskusje. Co przyniosły?

Przede wszystkim pokazano teksty wystawiane niezwykle rzadko ("Sejm kobiet" Arystofanesa, "Persowie" Ajschylosa, "Elektra" i "Ifigenia" Eurypidesa, "Odprawa posłów greckich" Kochanowskiego) bądź wcale ("Ajas" Sofoklesa). Antyk w polskim teatrze jest zresztą niemal nieobecny - w Krakowie w ostatnich latach można było oglądać "Króla Edypa" i "Elektrę" w Teatrze im. Słowackiego, "Antygonę" w Ludowym, a w Starym Teatrze ostatnie premiery tekstów antycznych to lata 80. - "Antygona" Wajdy i "Oresteja" Hubnera. Pięć premier Starego Teatru (w tym trzy dramaty antyczne) i trzy przedstawienia gościnne to na tym tle zdumiewające bogactwo.

Ambicją sezonu było przewartościowanie naszego stosunku do antyku, pokazanie różnorodności i bogactwa tej dramaturgii, odcięcie się od szkolnych stereotypów panujących również - z powodu nikłej liczby wybitnych przedstawień - na scenie. I to się udało.

Reżyserzy większości przedstawień na różne sposoby starali się dotrzeć do współczesnej wrażliwości, nie tuszując archaiczności, obcości, nawet niekomunikatywności wystawianych tekstów, ich odległej od dzisiejszych teatralnych standardów formy. Tak jak Dimiter Gotscheff w świetnych "Persach" z berlińskiego Deutsches Theater,który w swojej minimalistycznej, surowej, abstrakcyjnej inscenizacji pokazał świat uwikłany w samonapędzającą się spiralę wojny, oczekujący na zagładę. I Michał Zadara, który w "Odprawie posłów greckich" stworzył teatralny aparat do zbadania tekstu Kochanowskiego. Powstał spektakl pełen ironii, ale i poczucia nieuchronności losu ludzi uwikłanych w politykę. Politykę będącą domeną infantylnych rozgrywek, urażonej dumy i zacietrzewienia. Podobny obraz polityki dominuje w "Ajasie" Marii Spiss (bardzo udany debiut studentki PWST) - aż trudno uwierzyć, że spór trojańskich wodzów nad trupem Aj asa, scena tak ostra, pełna zgryźliwej ironii i groteski powstała dwa i pól tysiąca lat temu. I że wcale nie trzeba było jej (ani całej tragedii) aktualizować, by zabrzmiała przejmująco współcześnie.

Jan Klata pociął i skondensował "Oresteję" Ajschylosa, co nie znaczy, że spektakl jest szkolnym brykiem. Nie jest też - jak chcą klasyczne interpretacje - opowieścią o narodzinach demokracji. U Klaty demokracja (czyli oddanie obywatelom decyzji, czy Orestes jest winny matkobójstwa) jest równie podejrzana i zmanipulowana jak cały przesiąknięty nienawiścią świat "Orestei". To najlepszy spektakl Klaty - swobodnie operującego nieoczekiwanymi zderzeniami języków kultury popularnej i antycznego dramatu.

Inną drogę pokazania bogactwa antycznego teatru czy może raczej podzielenia się z widzami własnymi dociekaniami, zmaganiami z tekstami Eurypidesa, wybrał Włodzimierz Staniewski i Gardzienice. Dotarcie do "Elektry" i "Ifigenii" poprzez muzykę, oryginalną, zachowaną we fragmentach ("Elektra"), i współcześnie skomponowaną (fragmenty "Ifigenii" z muzyką Zygmunta Koniecznego), ruch wzorowany na antycznych malowidłach i rzeźbach. Powagę i gry teatralne, autoironię, zaangażowanie i dystans w stosunku do własnych osiągnięć interpretacyjnych.

Mikołaj Grabowski starał się pokazać rozwichrzoną formę komedii Arystofanesa i teoretycznie mu się to udało - w jego spektaklu współistnieją sceny śpiewane i mówione, komicznie poważne i poważnie komiczne. Ale (poza paroma scenami) spektakl jest nieudany; zawiniła przede wszystkim nietrafna decyzja o wprowadzeniu fragmentów mizogynicznego dzieła Ottona Weiningera, które miały być komentarzem do Arystofanesa, a okazały się jedynie nużącymi wypełniaczami.

Sezon antyczny w Starym Teatrze pokazał, że warto zajmować się antykiem. Szkoda, że nie udało się - chłodny i obojętny spektakl Mai Kleczewskiej według "Zbombardowanych" Sarah Kane - przekonać widzów, że antyczne dziedzictwo jest żywe nie tylko we współczesnym teatrze, ale i współczesnej dramaturgii.