Artykuły

- Żadnych komputerów! Rysowanie to zbyt duża przyjemność, żeby z niej zrezygnować. Nawet przy łóżku kładę notes z długopisem, żeby w nocy zapisać jakąś myśl o nosie lalki - scenograf ELŻBIETA IWONA DIETRYCH opowiada o pracy nad lalką przed premierą spektaklu "Szewc Kopytko i Kaczor Kwak" w Teatrze Pinokio w Łodzi.

Oto historia dwóch lekkoduchów: szewca Kopytko, któremu majster dziękuje za współpracę z powodu wygłupów, oraz Kaczora Kwaka, rozśpiewanego rozrabiaki. Ci dwaj specjaliści od rozśmieszania zostają wezwani na dwór Króla. Władca od stu lat cierpi melancholię. Ich radosne przygody reżyseruje Piotr Seweryński. Nad plastyką przedstawienia czuwa Elżbieta Iwona Dietrych. Nie lekkomyślnie, lecz od ośmiu miesięcy...

Leszek Karczewski: Teatr lalkowy bardzo wcześnie zaczyna pracować nad przedstawieniem. Kiedy zaczęła Pani myśleć o "Szewcu Kopytko i Kaczorze Kwaku"?

Elżbieta Iwona Dietrych, scenograf: We wrześniu. Zawsze startujemy od czytania tekstu z reżyserem i od dwóch decyzji, na które mam wpływ. Pierwsza to wybór techniki, w jakiej powstanie przedstawienie. Inne są możliwości kukiełki nad parawanem, inne marionetki prowadzonej z "mostu", inne lalek animowanych przez aktorów nachylonych nad niskim horyzontem. Druga decyzja dotyczy charakteru lalki. Budujemy opowieść jak w teatrze dramatycznym, ale przy pomocy "ludzików" czy też wybieramy lalki symboliczne. Wtedy ważna jest sylwetka lalki, proporcje, kolor', wyraz twarzy.

Wraca Pani do domu, siada do komputera...

- Żadnych komputerów! Rysowanie to zbyt duża przyjemność, żeby z niej zrezygnować. Nawet przy łóżku kładę notes z długopisem, żeby w nocy zapisać jakąś myśl o nosie lalki. Robię mnóstwo szkiców, zmieniając proporcje postaci. Często modeluję też głowy z samoutwardzalnej gliny. W ten sposób można wyraziście określić rysy twarzy.

Jak współpracuje Pani z pracowniami?

- Scenograf powinien przedstawić im pełną dokumentację i zrobić jej omówienie. Ale ja pracuję w Pinokiu na etacie. Więc dorzucam projekty w miarę, jak powstają. Resztę mam w wyobraźni. Nie robię lalek pasujących do wszystkiego, tylko do konkretnej scenografii. Dlatego każdy element dekoracji rysuję na papierze milimetrowym. Może i nie wygląda to efektownie, ale jest dokładnie zwymiarowane. Przygotowuję też bezduszne rzuty: poziomy, pionowy i boczny... Aktorzy często zaczynają próbować lalkami z innych tytułów, o podobnej konstrukcji. Potem posługują się lalkami, które dopiero powstają. Próby są popołudniami, wtedy lalki grają, a rankami pracują nad nimi pracownie: mechanizatorska, plastyczna, krawiecka. Pierwsza mechanizuje lalkę, czyli określa, w porozumieniu z reżyserem i scenografem, ruch lalki.

Co mechanizatorzy widzą na przykład w projekcie Kwaka?

- Widzą, że kaczor ma nietypowe nogi, ustawione zbyt szeroko i pozbawione stawów. Więc pytają mnie, czy nogi mają być sztywne. Ja na to, że choć są bez kolan, powinny resorować. Nogi Kwaka powstały z metalowej taśmy, która sprężynuje pod wypływem siły nacisku na lalkę. Ręce są przymocowane sznurkami, żeby mogły wykonywać koliste ruchy w barkach.

A duża głowa i dłonie?

- Nie jesteśmy kinem, nie zrobimy zbliżenia. A głowa i ręce to najważniejsze elementy dla ekspresji lalki.

Co od mechanizatorów dostaje pracownia plastyczna?

- Szkielet. Pracownia plastyczna modeluje ciało. Najczęściej bryła powstaje ze strzyżonej gąbki. A pracownia krawiecka szyje ciałko. Obszywa gąbkę dzianiną, żeby się nie strzępiła i dopiero potem ubierają w kostium. Równolegle powstaje głowa z masy papierowej, czyli z butafory.

Jak z dwuwymiarowego rysunku rodzi się bryła?

- Wykonuje się ksero projektu, powiększając go do skali 1:1. Wycina obrys profilu lalki oraz obrys głowy en face. Według nich modeluje się bryłę gliny. Następnie wykonuje jej gipsowy odlew. Potem od środka wykleja go masą papierową. Gdy wystygnie, jej pozytyw często szlifuje się, by uzyskać porcelanową cerę. Jeśli twarz ma być chropawa, zostawia się fakturę papierowej masy. Dopiero na końcu maluje się i zdobi, przyklejając elementy specjalnym klejem na ciepło, tzw. "glutem". A potem lalki reperuje się przez cały czas prób i grania przedstawienia.