Artykuły

Mimo zmieniających się gustów publiczności, mimo różnych przeobrażeń, jakim ulegała i sztuka teatru, i dramaturgia - komedie Gabrieli Zapolskiej mają zapewnioną stałą pozycję w repertuarze naszych scen. "Żabusia", "Ich czworo", "Panna Maliczewska" - żeby wymienić tylko szczytowe osiągnięcia pióra Zapolskiej - grywane są przy wciąż żywym zainteresowaniu publiczności, z dużą przyjemnością artystyczną aktorów, którzy znajdują w tych komediach świetne dla siebie role. Przypomnijmy także próby odczytania na nowo tych sztuk, tak dobrze znanych i utrwalonych w tradycji teatralnej. Chociażby inscenizację "Ich czworga" Adama Hanuszkiewicza, wystawioną również w Teatrze Telewizji. Wszelkie rekordy - że użyję tu języka sportowego - bije jednak w sposób oczywisty "Moralność pani Dulskiej" - "tragifarsa kołtuńska w trzech aktach".

Zapolska nakreśliła w niej historię właściwie bardzo prostą i banalną. Zamknęła ją w czterech ścianach salonu mieszczańskiego, ograniczyła do sfery spraw zwanych rodzinnymi. Państwo Dulscy, ich dorosły i wciąż jak najlepiej "zapowiadający się" syn, dwie córki - podrastające panienki, zamężna kuzynka - i obcy: służąca, jakaś jej niby-ciotka i lokatorka z kamienicy państwa, przepraszam, pani Dulskiej. To już wszyscy. I wszystko, co się stanie - stanie się między nimi w ścianach tego salonu i w tym salonie ma swoje źródło. W pojęciach i zasadach tych ludzi, ich moralności. Jej stróżem i najpełniejszą wyrazicielką jest pani Dulska - symbol "podwójnej buchalterii życiowej", zakłamania, sobkostwa, kołtuństwa.

I wcale nie musi to być na scenie odrażający babsztyl, zachłanna właścicielka kamienicy przy pryncypalnej ulicy, postrach domowników, dragon w spódnicy... Dulska miała już rozmaite wcielenia, w różnej zjawiała się postaci. Istota jej nie ulegała jednak zmianie, tak wnikliwie i zarazem z taką zjadliwością i pasją uchwycona przez Zapolską. Spod różnych ubrań, i przebrań ukazywało się oblicze kołtuństwa.