Artykuły

Czwarta realizacja "Moralności pani Dulskiej" w teatrze olsztyńskim. Pierwsza bez udziału Eugenii Snieżko-Szafnaglowej. Sztuka zajmuje w dziejach sceny olsztyńskiej miejsce szczególne. Rozpoczynała historię polskiego teatru na Warmii i Mazurach. Trzykrotnie występowała w komedii Zapolskiej najwierniejsza teatrowi artystka. Raz grała u boku Mieczysławy Ćwiklińskiej. Kolejne inscenizacje dawano w latach 1945, 1950, 1961, 1932.

Przeważnie spektakle były dziełem artystów doświadczonych. Ostatnie przedstawienie przygotowali młodzi ludzie teatru. Reżyser Jacek Wierzbicki jest prawie debiutantem. To lego druga poważniejsza praca reżyserska. Scenografowie Maria Janczarska-Bogucka i Tomasz Bogucki też nie są jeszcze notowani w życiu teatralnym Wśród wykonawców młodzież aktorska i artyści średniego pokolenia.

Nie wiek test w tym przypadku najważniejszy, chociaż wiek w pewnym stopniu określa sposób widzenia i pokazywania sztuki A jak widzi i prezentuje współczesny teatr "Moralność pani Dolskiej"? Zanim znajdziemy odpowiedź na to pytanie. wypada przypomnieć kilka prawd ogólnych.

W twórczości Zapolskiej, a szczególnie w jej sztandarowym dziele, jakim jest . Moralność pani Dulskiej" mamy syntezę życiowego zakłamania, obłudy, podejrzanej moralności, z którymi to wadami ludzkimi autorka rozprawia się bezkompromisowo, przy pomocy ostrej krytyki i ośmieszania. Jednocześnie komedia Zapolskiej jest; umieszczona nie tyle w określonej epoce historycznej, cdi w konwencji naturalistycznej i w środowisku mieszczańskim. Uniwersalne idzie w parze z konkretem, z małym realizmem. Aby "Moralność pani Dulskiej" ujawniła wszystkie swoje zalety i nie przestała być dziełem Zapolskiej należy zachować zgodę i harmonie między wymienionymi walorami. Wszelkie krańcowe- odstępstwa w jedną bądź w drugą stronę wyglądają na błąd i brzmią fałszywie.

Nie do pomyślenia jest na przykład "Moralność..." w kostiumach współczesnych dba w środowisku innym niż mieszczańskie. Z drugiej strony niepełne byłoby przedstawienie ograniczające się do krytyki pewnej epoki akcentujące wyłącznie prawdę historyczną i krytykę obyczajowo -socjalną. Dla jasności wybieram oczywiście sytuacje krańcowe drastyczne. Praktyka bywa bardziej skomplikowana i różnorodna.

A co zdarzyło się z "Moralnością pani Dulskiej" w Olsztynie w roku 1982? Trzeba od razu wprost powiedzieć, że realizatorzy zgrzeszyli podwójnie. Z jednej strony od realizmu i naturalizmu przeszli do karykatury do groteski z drugiej strony, uniwersalną krytykę fałszu i obłudy zamienili w monstrualne widmo świata maszkar i potworków.

Najwięcej sprzeciwu wywołuje oprawa dekoratorska i, kostiumowa. Zamiast realistycznych mebli i sprzętów scenografowie wyręczyli się parawanami, na których namalowano piec, lustro, kredens Tam, gdzie to było konieczne. niezastąpione posłużono się prawdziwą klawiaturą pianina albo drzwiczkami pieca jedynym całkowicie prawdziwym meblem jest ogromna czerwona kanapa zajmująca środek sceny Na kanap e serwetki. duża lalka. Każdy szczegół karykaturalny aż do przesady. Wybór symboliki też nie odkrywczy - mieszczańska kanapa z koronkami.

Grzech drugi przejawia się w nadmiernym wyostrzeniu cech osobowych bohaterów komedii Dom Dulskich zamieniono w światek maszkar. Wszystkie osoby są antypatyczne, niektóre wręcz odpychające, hałaśliwe, złe, chytre.

Czy świadomie? Trudno jednoznacznie stwierdzić nie znając zamiarów. Domyślam się jedynie, że raczej mamy do czynienia z celowym działaniem. a nie przypadkowym przesterowaniem.

A przecież można inaczej. Przypominam sobie, co mówiła o Dulskiej i jak grała te postać Eugenia Snieżko-Szafnaglowa. Nie sądziła Dulskiej zbyt surowa, a już całkowicie unikała ośmieszania. Starała się wniknąć w przyczyny i w mechanizmy, które uformowały tę kobietę i jej świat.

Hanna Wolicka gra inną Dulską. Gra kobietę - wulkan, o ogromnej energii, nieufną wobec wszystkich, nawet złośliwą tylko w kilku momentach, gdy zostaje przyciśnięta wydarzeniami, zamienia się w skomląca, przymilną, aby w finale, gdy znów wszystko wróciło do jej normy, demonstracyjnie okazywać silę i pewność.

Świetna w epizodycznej roli Tadrachowej jest Barbara Baryżewska. Ale i ta postać mieści się w przesterowanej konwencji przedstawieniu. Tadrachowa jest chytra, przebiegła, naszkicowana grubą wyraźną kreską. Nawet Felicjan Dulski (Ryszard Machowski) który w innych inscenizacjach przemyka się niezauważony. tu drepcze drobnym kroczkiem chytruska i wcale nie jest taki nieobecny.

A już zupełnie nie mogę zrozumieć, dlaczego Hanka (Danuta Lewandowska, w roli tej występuje też Henryka Bielawska-Karow) przez znaczną część przedstawienia jest rozmamłanym. niesympatycznym straszydłem, co stawia romans ze Zbyszkiem w dziwnym świetle. W normie, chociaż z odrobiną nadmiernej kokieterii i skłonności do Zbyszka, jest Juliasiewiczowa w interpretacji Danuty Markiewicz (dublerką tej roli jest Irena Telesz). Juliasiewiczowa wydaje się być najmniej zakłamana. A znów Mela (Maria Meyer) nieograniczenie naiwna, aż dziwne, że uchowała się w domu Dulskich.

Maria Meyer z Elżbietą Czerwińska (Hesia) stanowią świetnie skontrastowana parę. Dwie dziewczyny zawszę wnoszą wiele życia do każdego przedstawienia. Hesia w obecnym spektaklu sprawia wrażenie wszechobecnego diabełka. z rozbieganymi oczami i z ciekawością przyszłej, może innej pani Dulskiej.

W roli Zbyszka występuje Andrzej Byś. Drugi występ na scenie olsztyńskiej. Wszystko jeszcze przed nim. Postać Lokatorki kreują na zmianę Iwona Kotzur i Joanna Biesiada. Pierwsza jest tuż w teatrze kilka lat, ale dopiero teraz usłyszałem jej głos. Aby wyczerpać listę nazwisk z afisza dodam, że muzykę zaproponował Lucjan Malczewski, a kilka pląsów panienek Piotr Galiński. Taki już obyczaj Każdy gest musi zostać uwieczniony. W programie teatralnym seria rysunków Piotra Obarka. Trafne uzupełnienie strasznego świata mieszczan ze sceny.

Wyszedłem z teatru rozczarowany. Teatr nie znalazł dla "Moralności" formy korespondującej ze współczesnością, nie znalazł dla uniwersalnej istoty kołtuństwa takiego wyrazu. który- trafiłby do dzisiejszego widza i coś mu nowego powiedział, coś odkrył, wskazał, poruszył.