Artykuły

Za sprawą Teatru 21 oraz Centrum Sztuki Włączającej wydane zostaną książki Rosemarie Garland-Thomson. Wydarzenie promocyjne pt. „Gapienie się na niezwykłe ciała” odbędzie się 12 października o godz. 18.30 w Instytucie Teatralnym.

Za sprawą Teatru 21 oraz Centrum Sztuki Włączającej wydane zostaną książki Rosemarie Garland-Thomson - jednej z czołowych, amerykańskich badaczek studiów o niepełnosprawności. Wydarzenie promocyjne pt. „Gapienie się na niezwykłe ciała” odbędzie się 12 października o godz. 18.30 w Instytucie Teatralnym. 

Dwie książki Rosemarie Garland-Thomson „Gapienie się. O tym jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym” oraz „Niezwykłe ciała. Przedstawienia niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze” to kolejne z publikacji w ramach serii wydawniczej Teatru 21. Fundacja Teatr 21 i Centrum Sztuki Włączającej za cel obrały sobie wypełnianie luki wydawniczej w dziedzinie studiów o niepełnosprawności w Polsce, szczególnie w kontekście sztuki. 

„Gapienie się” ma w USA status bestellera. Książka pozwala na nowo spojrzeć na otaczający świat. Wychodząc od fascynujących analiz 40 fotografii i innych materiałów wizualnych, będących świadectwem swoistych performansów społecznych, proponuje zupełnie nowe podejście do kwestii gapienia się. W tym ujęciu przestaje ono mieć jedynie stygmatyzujący charakter, a zyskuje wymiar pozytywny. Autorka wnikliwie analizuje zasady społeczne regulujące spojrzeniem i dynamikę relacji pomiędzy gapiem i obiektem spojrzeń.

W “Niezwykłych ciałach” autorka przygląda się m.in. amerykańskim pokazom osobliwości (freak shows) czy przedstawieniom niepełnosprawności w literaturze XIX i XX wieku. Książka jest postrzegana jako jeden z fundamentów współczesnych kulturowych studiów o niepełnosprawności. Pozwala wyjść poza binarne myślenie o sprawności i niepełnosprawności oraz spojrzeć na ludzkość jako pewne kontinuum różnorodności. Zachęca do pochylenia się nad tym, jak radzimy sobie z tym, co jawi się jako inne i „nadzwyczajne”.

Spotkanie wokół książki poprowadzi dr hab. Agata Chałupnik z Uniwersytetu Warszawskiego, a jej rozmówczyniami będą tłumaczki: dr Natalia Pamuła (UW), dr Katarzyna Ojrzyńska (UŁ); oraz redaktorki serii: dr Ewelina Godlewska-Byliniak i Justyna Lipko-Konieczna. 

Wstęp wolny. Obowiązują darmowe wejściówki, które można pobrać ze strony teatr21.pl.

Partnerem wydania jest Zachęta - Narodowa Galeria Sztuki. Program Centrum Sztuki Włączającej jest współfinansowany przez m.st. Warszawę. 

Gapienie się. O tym jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym

Książka „Gapienie się. O tym jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym” autorstwa wybitnej specjalistki z dziedziny kulturowych studiów o niepełnosprawności Rosemarie Garland-Thomson to doskonała lektura nie tylko dla naukowców zajmujących się niepełnosprawnością, ale również dla wszelkich dociekliwych odbiorców starających się lepiej zrozumieć świat i człowieka. Monografia ta przedstawia świeże i nowatorskie spojrzenie autorki na zjawisko intensywnego patrzenia (gapienia) i ludzkich relacji wzrokowych. Wychodzi od podstawowego rozpoznania, że wszelka odmienność zwykle przyciąga wzrok tych, w których polu widzenia się znajduje. Autorka proponuje jednak – w szeregu fascynujących analiz budowanych wokół 40 fotografii i obrazów artystycznych, rysunków i innych dokumentów wizualnych będących świadectwem swoistych performansów społecznych – zupełnie inne podejście do kwestii gapienia. W jej ujęciu gapienie przestaje być jedynie stygmatyzujące, a zyskuje wymiar pozytywny. Garland-Thomson odchodzi od znanych i szeroko omawianych w krytyce humanistycznej nierównych relacji władzy objawiających się w tym, jak patrzymy na drugą osobę, takich jak spojrzenie medyczne („clinical/medical gaze”) Michela Foucaulta czy spojrzenie męskie („male gaze”) Laury Mulvey. Jak podaje Garland-Thomson, jej teorii intensywnego patrzenia zdecydowanie bliżej do „Ervinga Goffmana niż Michela Foucaulta, Charlesa Taylora i Martina Bubera niż Jean-Paula Sartre’a, D. W. Winnicotta niż Jacquesa Lacana”. Przede wszystkim jednak owa teoria jest głęboko osadzona w etyce patrzenia, o której pisze Susan Sontag w zbiorze esejów pt. Widok cudzego cierpienia i przekonaniu, że gapienie się, wbrew społecznemu tabu, które na nie nałożono, może służyć pozytywnym celom. W czasach współczesnych, w dobie kultury wizualnej, omawiana książka stanowi źródło przydatnych narzędzi pozwalających pełniej zrozumieć otaczającą nas rzeczywistość, to jednocześnie przykład badań interdyscyplinarnych najwyższej próby, czerpiących inspirację z rozlicznych dziedzin humanistycznych, takich jak socjologia, psychologia, filozofia, teorie feministyczne, czy też teoria performatywności. Publikacja ta jest przykładem humanistycznej wrażliwości, która skłania do refleksji nad sytuacją spotkania z innym w świecie, który wspólnie nie tylko zamieszkujemy, ale i współkształtujemy. Zmienia nie tylko spojrzenie na kwestię gapienia, wyjmując ją z pola refleksji na temat relacji władzy i dominacji, ale też spojrzenie na innego.

Publikacja posiada wszelkie cechy doskonałej eseistyki naukowej, które sprawiają, że jest pozycją interesującą nie tylko dla badaczy zajmujących się studiami o niepełnosprawności, antropologią ciała, kulturą wizualną, ale też dla wszystkich czytelników zainteresowanych pogłębioną refleksją na temat kształtowania relacji międzyludzkich, dla których punktem wyjścia może być relacja wzrokowa.

Publikacja ukazuje się w serii „Odzyskiwanie obecności” pod redakcją Eweliny Godlewskiej-Byliniak i Justyny Lipko-Koniecznej, w ramach której Teatr 21 i Centrum Sztuki Włączającej wydają kolejne, kluczowe pozycje poszerzające namysł o niepełnosprawności w jej wymiarze społecznym, politycznym, performatywno-teatralnym, czy estetycznym i zachęcać do myślenia o różnorodności jako wartości.

Niezwykłe ciała. Przedstawienia niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze

"Niezwykłe ciała. Przedstawienia niepełnosprawności fizycznej w amerykańskiej kulturze i literaturze” Rosemarie Garland-Thomson to książka będąca kamieniem węgielnym amerykańskich studiów o niepełnosprawności, która ustanowiła tę dziedzinę badań kulturowych. Od jej publikacji w 1997 roku w Columbia University Press mija ponad dwadzieścia lat, a książka ta nie traci na aktualności, o czym świadczy ostatnie wznowienie jej wydania. 

Źródłem rewolucyjności tej monografii jest to, że jej autorka pisze o niepełnosprawności jako kulturze mniejszości, podważając tym samym obowiązujący dyskursy medyczny ujmujący tę kondycję w kategoriach choroby i rehabilitacji. 

Garland-Thomson odwołuje się do amerykańskich widowisk kulturowych czy powieści i ujawnia całą głębię opresyjnych narracji stygmatyzujących doświadczenie niepełnosprawności. Jednocześnie wskazuje nowe, wyzwoleńcze i emancypujące przykłady reprezentacji. 

Wnikliwie czytając takie teksty jak „Chata wuja Toma” Harriet Beecher czy analizując sposoby przedstawiania niepełnosprawności w ramach amerykańskich freak-shows odsłania mechanizmy i prądy społeczne napędzające tworzenie krzywdzących wyobrażeń. Zachęca również do świeżego spojrzenia na znane teksty kultury, wskazuje na nowe strategie przedstawiania ciała, w których niepełnosprawność stanowi oznakę ludzkiej różnorodności i istotny aspekt tożsamości będący powodem do dumy, a nie wstydu. Jej analiza przedstawień silnych niepełnosprawnych kobiet w dwudziestowiecznych tekstach literackich: w powieściach Ann Petry i Toni Morrison oraz w autobiografii wybitnej amerykańskiej poetki Audre Lorde, to żądanie uznania kultury niepełnosprawności i doskonały przykład humanistyki zaangażowanej, która domaga się nie tylko nowego podejścia do badania marginalizacji społecznej, ale jest też działaniem samym w sobie.  

Publikacja ukazuje się w serii „Odzyskiwanie obecności” pod redakcją Eweliny Godlewskiej-Byliniak i Justyny Lipko-Koniecznej, w ramach której Teatr 21 i Centrum Sztuki Włączającej wydają kolejne, kluczowe pozycje poszerzające namysł o niepełnosprawności w jej wymiarze społecznym, politycznym, performatywno-teatralnym, czy estetycznym i zachęcać do myślenia o różnorodności jako wartości. 

Rosemarie Garland-Thomson

Rosemarie Garland-Thomson jest profesorką języka angielskiego i bioetyki, współdyrektorką studiów o niepełnosprawności na Uniwersytecie Emory (Stany Zjednoczone). Badaczka jest jedną z najważniejszych liderek działających na rzecz społecznej i kulturowej zmiany w postrzeganiu osób z niepełnosprawnościami w Stanach Zjednoczonych. W latach 90. XX wieku zainicjowała rozwój kulturowych studiów o niepełnosprawności. Garland-Thomson w pracy akademickiej łączy namysł o niepełnosprawności, bioetyce, literaturze i kulturze amerykańskiej z teorią feministyczną. Celem jej pełnych rozmachu, błyskotliwych i dogłębnych badań kulturowych, których owocem są udostępniane polkim czytelnikom książki autorki, jest społeczna zmiana w postrzeganiu niepełnosprawności. Garland-Thomson nie tylko ujawnia bariery oddzielające osoby z niepełnosprawnościami od reszty społeczeństwa i wskazuje na ich źródło, ale proponuje też nowe rozwiązania pozwalające przekroczyć granice podziału na sprawność i niepełnosprawność i budować nowe modele instytucji i społeczności.

Garland-Thomson jest ponadto współredaktorką antologii tekstów „Re-Presenting Disability: Activism and Agency in the Museum” (Routledge, 2010) oraz „Disability Studies: Enabling the Humanities" (Modern Language Association, 2002) i redaktorką cieszącej się dużym uznaniem zbiorowej książki „Freakery: Cultural Spectacles of the Extraordinary Body” (New York University Press, 1996). Jej obecny projekt badawczy: „Habitable Worlds: Disability, Technology, and Eugenics” („Środowisko zbudowane: niepełnosprawność, technologia, eugenika”), to materialistyczna analiza środowiska zbudowanego w kontekście praktyk i myśli eugenicznej.

Teatr 21 i Centrum Sztuki Włączającej

Teatr 21 to zespół teatralny, którego aktorami są głównie osoby z zespołem Downa i autyzmem. W ciągu 15 lat swojej działalności stworzył kilkanaście spektakli prezentowanych w teatrach i instytucjach w całej Polsce. Grupa występowała na festiwalach krajowych (m.in. Wrocław, Poznań, Gdańsk, Kraków) i zagranicznych (Praga, Berlin, Helsinki, Freiburg). W 2019 roku spektakl “Rewolucja, której nie było” został nagrodzony na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym “Boska Komedia” w Krakowie. Oprócz działalności artystycznej Teatr 21 zajmuje się również edukacją, pedagogiką teatru, działalnością wydawniczą, organizuje konferencje, wykłady i pracuje w międzynarodowych sieciach.

Obecnie Teatr 21 pracuje nad projektem Centrum Sztuki Włączającej, które będzie pierwszą społeczną instytucją kultury w Warszawie w całości dedykowaną twórczości artystów z niepełnosprawnościami. Jego głównym zadaniem będzie włączanie w pole sztuki, kultury i nauki różnorodnych grup społecznych. Swoje miejsce znajdą m.in. spotkania z artystami, warsztaty dla rodzin i osób starszych, wykłady z zakres studiów o niepełnosprawności i sztuce osób z niepełnosprawnościami, wystawy artystów sztuk wizualnych i wiele innych. Sama przestrzeń jak i wszystkie wydarzenia będą dostosowane do potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami. Ponadto Centrum Sztuki Włączającej stanie się stałą siedzibą Teatru 21, który od 15 lat musiał działać bez własnego miejsca.

Program Centrum Sztuki Włączającej jest współfinansowany przez m.st. Warszawa. 

Patronem wydania książek Rosemarie Garland-Thomson jest Zachęta - Narodowa Galeria Sztuki.