Artykuły

16 grudnia w klubie Żak, w ramach PC Dramy, odbędzie się czytanie performatywne niemieckiego dramatu "Eksperyment" w reżyserii Piotra Jankowskiego, inspirowanego słynnym eksperymentem więziennym Philipa Zimbardo.

W gazetach ukazuje się ogłoszenie: poszukiwani są ochotnicy do udziału w eksperymencie. Wybrani kandydaci odgrywać mają więzienie: strażnicy i osadzeni wskazywani są losowo. Wszystko odbywa się pod okiem dwojga psychologów. Pozornie niewinna sytuacja zmienia się szybko w pełen przemocy spektakl. "Eksperyment" to współczesny niemiecki dramat, inspirowany słynnym stanfordzkim eksperymentem więziennym Philipa Zimbardo. Polska prapremiera!

Mirosław Baran: Czy według ciebie ludzie są z natury źli?

Piotr Jankowski (na zdjęciu): - Nie. Nie są z natury źli, bywają tylko postawieni w sytuacji, która może spowodować, że staną się źli.

Pytam o to, bo przygotowujesz do cyklu PC Drama czytanie sztuki "Eksperyment", inspirowanej eksperymentem więziennym Philipa Zimbardo. A wnioski z niego nie są optymistyczne.

- Philip Zimbardo chciał przede wszystkim sprawdzić, jak ludzie zachowują się w sytuacji więziennej. A okazało się, jak narzucony system może spowodować, że w człowieku narodzi się zło. Przerażające jest to, że ludzie tak bardzo przesuwają granice własnej moralności, czyniąc innym zło. Mało tego: sami zaczynają usprawiedliwiać się w imię jakiejś idei. Nad czytaniem "Eksperymentu" pracuję ze studentami. W ramach przygotowań rozmawiałem z nimi o codziennych sytuacjach, gdy reagujemy złością, na przykład w kolejce do kasy. Czemu rodzi się w nas agresja? Na to pytanie spróbujemy razem odpowiedzieć.

Zimbardo pokazał też, jak łatwo ulegamy autorytetom.

- Oczywiście, że tak. Pracując ze studentami zajmuję się również tym tematem. Oglądaliśmy rozmaite materiały, między innymi dokument o eksperymencie Stanley'a Miligrama o posłuszeństwie wobec autorytetu. Teraz już nie zadajemy sobie pytania, czy w sytuacji eksperymentu więziennego zachowalibyśmy się tak samo, tylko zastanawiamy się nad tym, w jakiej sytuacji są ludzie, którzy czynią takie rzeczy.

Jak możemy nie ulegać takim zachowaniom?

- Sam nad tym się zastanawiam. Gdy będziemy znali mechanizmy, w których zło ma możliwość urodzenia się w nas, mechanizm posłuszeństwa wobec autorytetu, to być może taka wiedza nas uchroni. Jestem absolutnie przekonany, że spektakl mówiący o tych tematach, może bardzo pomóc. Co bym zrobił, samemu będąc w sytuacji eksperymentu więziennego? Naprawdę nie wiem. Dlatego warto zadawać sobie takie pytania. Bo pewność, że nigdy tak się nie zachowamy, może być złudna i niebezpieczna.

Mechanizm obnażony przez Zimbardo dotyczy nie tylko sytuacja więziennej?

- Zdecydowanie. Wystarczy, że ktoś zajmuje wyższą pozycję, stanowisko w pracy, może - jak mu się wydaje - dawać mu prawo do poniżania innych osób. Znając te mechanizmy, możemy im się przeciwstawiać. Spójrzmy na niedawne wydarzenia w Teatrze Bagatela: kobiety, molestowane przez dyrektora, całe lata milczały, bo wpływ miała na to hierarchia.

Jak natrafiłeś na sztukę "Eksperyment"?

- Po zrealizowaniu z grupą studentów "Ożenku" Gogola w Konsulacie Kultury w Gdyni, chciałem dalej pracować ze studentami. Szukałem specjalnie dla nich tekstu na PC Dramę. Pani Elżbieta Manthey z Agencji Dramatu i Teatru ADiT polecała mi różne teksty. W końcu przysłała mi nieprzetłumaczony "Eksperyment". Tak mi się sztuka spodobała, że sam ją przełożyłem. I postanowiłem zrealizować ze studentami nie tylko czytanie, ale też potem przedstawienie. Uważam, że tekst jest ważny i warty pokazania. Szczególnie w Gdańsku.

Dlaczego szczególnie w Gdańsku?

- Rok temu zamordowano w Gdańsku prezydenta Pawła Adamowicza. Wojna polityczna miedzy lewicą i prawicą staje się coraz brutalniejsza. Pojawiają się oskarżenia prezydent Aleksandry Dulkiewicz o sprzedawanie Gdańska Niemcom. Jaki poziom przybiera ta rozmowa? Język debaty publicznej jest tak przesiąknięty agresją, że trzeba głośno o tym mówić, spróbować to zatrzymać.

Czytanie "Eksperymentu" w Żaku już 16 grudnia. A kiedy chcesz pokazać spektakl?

- Pracuję nad przedstawieniem ze świetną ekipą. Projekt scenografii przygotowuje Robert Rumas, muzykę pisze Mikołaj Trzaska, za kostiumy odpowiada Katarzyna Zawistowska. Wystąpi trzynaścioro studentów z gdańskiej Akademii Muzycznej oraz Studium Wokalno-Aktorskiego w Gdyni i dwoje zawodowych aktorów. Próby mamy w Europejskim Centrum Solidarności. Szukamy miejsca i środków na premierę, którą planujemy wstępnie pod koniec marca 2020 roku. Choć oczywiście, gdyby znalazła się instytucja, która chciałaby wesprzeć nas finansowo i wpisać spektakle w swoje plany artystyczne, to premiera może odbyć się później.

***

"Eksperyment"

autor: Mario Giordano, wersja sceniczna Claude Girardi | przekład, oprawa wizualna i reżyseria: Piotr Jankowski | wykonanie: Marta Kalmus, Piotr Jankowski oraz studenci Akademii Muzycznej im. St. Moniuszki w Gdańsku i Studium Wokalno-Aktorskiego im. D. Baduszkowej w Gdyni: Wojciech Dolatowski, Dominik Fijałkowski, Magda Kasperowicz, Klara Kaszkowiak, Dominika Kozak, Mateusz Miernik, Anna Nowak, Julia Ostaszewska, Monika Pawłowska, Jan Popis, Marek Puchowski, Mateusz Sikorski, Justyna Stankiewicz | wideo: Filip Musiatowicz/agencja SOCOlab | prowadzenie dyskusji: Anna Strzałkowska