Gorzki nokturn dla inteligencji
"Letnicy" Maksima Gorkiego w reż. Macieja Prusa w Teatrze Narodowym w Warszawie. Pisze Jan Bończa-Szabłowski w Rzeczpospolitej.
"Letnicy" Maksyma Gorkiego w Teatrze Narodowym tak wpisują się w dzisiejsze realia, że można im dać podtytuł: sesja wyjazdowa opozycji parlamentarnej.
Ten melancholijny nokturn, podzwonne dla grupy odsuniętej od wpływów inteligencji, zagubionej w dzisiejszej rzeczywistości i często bezradnej w swych działaniach, stoi w zdecydowanej sprzeczności z innymi utworami Maksyma Gorkiego. Inne jego dramaty - "Jegor Bułyczow", "Mieszczanie" czy "Na dnie" - są pełne akcji, świętego gniewu i oburzenia oraz wiary, że musi być inaczej. "Letnicy", pozbawieni tak charakterystycznej dla Gorkiego drapieżności, bardziej przypominają twórczość Czechowa.
Gorki zresztą bardzo świadomie do niej nawiązuje, co widać też w pracy rozmiłowanego w Czechowie reżysera spektaklu Macieja Prusa. W jednej ze scen "Letników" trzy bohaterki mówią o urojonych marzeniach niczym u Czechowa siostry Prozorow. Jest amatorskie przedstawienie jak w "Mewie", pisarz kabotyn Szalimow to bliski kuzyn Trigorina. Jest też próba nieudanego samobójstwa.
Gorki wykorzystuje jednak scenerię Czechowa, aby stoczyć bezlitosny bój z jego filozofią życiową i prezentowanymi postawami. Napisał ten utwór w 1904 roku, 13 lat przed rewolucją. Bohaterem "Letników" jest dobrze nam znana dzisiaj zbiorowość. Mieszczańsko-inteligencka, pogrążona w marazmie, niezdolna do wyzwań, które stawia przed nią obecna rzeczywistość.
Bohaterowie Gorkiego przebywają na letnisku z dala od tętniącej życiem stolicy. Są wykształceni, reprezentują prestiżowe zawody, a jednak mają poczucie pewnej społecznej "niepełnosprawności".
Na uwagę zasługuje obsada. Z pań przede wszystkim Beata Ścibakówna jako Maria, egzaltowana lekarka przeżywająca gorycz kolejnej niespełnionej miłości, Edyta Olszówka jako Olga, zahukana kura domowa, Dominika Kluźniak jako żyjąca w swoim świecie niespełnienia Warwa-ra czy pełna dobrych chęci Kaleria Anny Gryszkówny.
Bardziej drapieżni są panowie: Paweł Paprocki jako adwokat Basów, Mateusz Rusin jako hamletyzujący Włas czy Piotr Grabowski jako pełen pretensji donżuan i grafoman Szalimow. Majstersztykiem aktorskim jest rola Mariusza Benoit jako Dwukropka.
Maciej Prus stworzył spektakl poetycki i refleksyjny, ale też gorzki i rozrachunkowy. Aktorzy grają powściągliwie i statycznie. Inteligenckie lęki i niepokoje bohaterów, wyhodowane w czasie bezczynności, prowadzą do konkluzji: "Jesteśmy letnikami we własnym kraju". Toniemy w marazmie i spalamy się w gorączce pozornych działań, nie bardzo wierząc, że może być inaczej. Jesteśmy jak pasażerowie "Titanica" nieświadomi zbliżającej się katastrofy.
W języku polskim słowo "Letnicy" nawiązuje do przymiotnika "letni", czyli ani gorący, ani zimny. Na premierze ta "letniość" wyrażała się w sposobie intonacji. Niektórzy mówili tak cicho, że byli ledwie słyszalni.
