Artykuły

To największa tegoroczna wystawa w Zachęcie. Opowiada o scenografii w polskim teatrze od Stanisława Wyspiańskiego po Krystiana Lupę, ale tak naprawdę to pretekst do zagłębienia się w dzieje teatru i historię Polski z trochę innej perspektywy. Otwarcie w piątek.

Na wystawie "Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku" zobaczymy fragmenty przedstawień i elementy scenografii z legendarnych, przełomowych spektakli, np. Tadeusza Kantora czy Jana Klaty. Do tego setki archiwalnych zdjęć, afisze teatralne, szkice. Są też zdjęcia ze spektakli społecznych, np. słynnych dożynek na Stadionie Dziesięciolecia, podczas których spalił się Ryszard Siwiec, czy współczesnych kibolskich opraw meczów piłki nożnej. Kuratorem wystawy jest Robert Rumas, ceniony artysta wizualny i scenograf. Na początek projekcja fragmentów "Wyzwolenia" - dramatu Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Konrada Swinarskiego z wybitną rolą Jerzego Treli.

- Zaczynamy od Wyspiańskiego i kończymy na Wyspiańskim. On się przewija przez całą wystawę - mówi Robert Rumas. - Przywołujemy słowa Konrada z "Wyzwolenia": "Strójcie mi, strójcie narodową scenę". I właśnie poprzez całą tę wystawę pokazujemy narodową scenę i to, jak się ją stroi.

"Wyzwolenie", którego premiera odbyła się 28 lutego 1903 r. w Teatrze Miejskim w Krakowie, było wówczas bardzo nowoczesnym dramatem, a inscenizacja samego Wyspiańskiego wywołała konsternację i szok, bo zamiast malowanych, płaskich dekoracji i mieszczańskich mebli ukazała się pusta scena, a przez otwarte drzwi widać było Planty i przechodzących ludzi.

Wystawa w Zachęcie kończy się z kolei w ciemnej sali, w której słychać tylko dźwięki manifestacji przeciwko "Klątwie" - innemu dramatowi Wyspiańskiego, którego wystawienie w 2017 r. w Teatrze Powszechnym doprowadziło do demonstracji przed teatrem przeciwko obrazie uczuć religijnych.

Podczas wystawy w jednej z sal Zachęty będzie pracował nad spektaklem Teatr 21, który współtworzą osoby z zespołem Downa. Będzie można porozmawiać z aktorami i aktorkami, obejrzeć próbę. Premiera spektaklu w styczniu w Zachęcie.

***

Co jeszcze zobaczymy na wystawie

STATYŚCI, WOJSKO, KONIE

Teatr Redutę - pierwsze w Polsce laboratorium teatralne, będące skrzyżowaniem teatru i komuny artystycznej aktorów, reżyserów, teoretyków, scenografów - stworzył Juliusz Osterwa, znakomity aktor i reżyser, popularny amant i bożyszcze tłumów, który inspirował się Wyspiańskim. Zespół jeździł ze spektaklami po całej przedwojennej Polsce ufundowanym przez władze pociągiem. Wielkim sukcesem był spektakl "Książę niezłomny", nowatorskie, awangardowe przedstawienie zaliczane do teatru monumentalnego: pięciotysięczna widownia, 300 statystów, konie. Autorem scenograficznej oprawy był Iwo Gall.

*

KORDIAN W PSYCHIATRYKU

Jerzy Grotowski, powołując swój Teatr Laboratorium 13 Rzędów, wystawił "Księcia niezłomnego" z przełomową scenografią architekta Jerzego Gurawskiego. Gurawski zaprojektował przestrzeń dla dwudziestu widzów, którzy zaglądali na scenę z podwyższenia. W "Kordianie" - innym słynnym przedstawieniu tandemu Grotowski-Gurawski - scenografia składała się ze szpitalnych łóżek i nie było ścisłego podziału na scenę i widownię.

*

MASZYNA DO SZEKSPIRA

Scenografka Zofia Wierchowicz była ważną postacią dla teatru lat 60. XX w. Stworzyła "Maszynę do grania Szekspira" - uniwersalną scenografię na planie krzyża - przy użyciu maszyny zrealizowała z różnymi reżyserami prawie wszystkie dramaty Szekspirowskie.

*

ORESTEJA PO 11 WRZEŚNIA

W jednej z sal chodzimy wśród prowizorycznych bud zbitych z desek i kartonów jak w brazylijskich fawelach. To fragment scenografii Mirosława Kaczmarka do głośnego spektaklu Jana Klaty pt. "Sprawa Dantona". Autorzy umieścili francuskich rewolucjonistów w slumsach. W innym przedstawieniu Klaty - "Orestei" z wybitną rolą Anny Dymnej - scenografka Justyna Łagowska zainspirowała się zamachem 11 września w Nowym Jorku: przez cały spektakl z góry sypie się piasek z popiołem, scena i widownia pogrążają się w pyle.