Artykuły

Ten utwór Pirandella, jedna z wczesnych jego komedii, zawisną potrosze w próżni. Brak w nim w większej mierze substancji, którą zwykliśmy nazywać "pirandellizmem", a którą, bardzo zresztą nieściśle, można by nazwać "wielkością rzeczywistości", przeciwieństwem wewnętrznym zjawisk, antynomią życia i sztuki, literatury i teatru" wreszcie, bo i to jest także n. p. w "Sześciu postaciach" sceny i aktora. Wprawdzie tu i ówdzie otwiera się okienko, ukazując perspektywy pirandellowskiej sofistyki, ale zbyt małe jest łych wylotów, iżby mogły do taki sztuki przesądzić filozofię autora.

Z drugiej strony niepodobna widzieć w tym utworze tylko farsy (jak to doradzają niektórzy krytycy). Pomijając już niedostatek humoru, ujęcie "Ależ to nie na serio" jako krotochwili o jakiejś "pannie mężatce" byłoby zmarnowaniem oryginalnej choć niezbyt głębokiej zawartości sztuki.

Może więc należało zagrać utwór linii "normalnej" komedii? Tak istotnie u-czynił reżyser p. Borowski, ale i ta droga pełna jest wilczych dołów. Rzecz w tym, że Pirandello nie był mistrzem psychologii scenicznej. Zgłębiając życie psychiczne, swych bohaterów, docierał do głębokich pokładów, gruntowa! i wywracał "drugie dno", ale nie dbał o ukazanie tego procesu na scenie, nie dawał należytej kompozycji psychologicznej postaci.

Stąd bohaterowie Perandella rozmijają się z potocznymi wyobrażeniami o reakcjach psychologicznych. Widz, zdemoralizowany dostępnym mu choćby w popularnej kopii kluczem freudyzmu, nie dociera do bardziej hermetycznego klucza Pirandella. Postacie sceniczne w sztukach wielkiego Sycylijczyka wydają się abstrakcyjnymi formułami dowolnych założeń. Nie inaczej jest w sztuce wystawionej przez Teatr Nowy.

Psychika Flory, zabiedzonej w obmierzłym metier gospodyni pensjonatowej, znajdującej rozkosz w swym poniżeniu i godzącej się wreszcie na groteskowe małżeństwo z separacją od stołu i łoża, może być wartością umowną, ale nie da się przełożyć na wartość komediową. Podobnie Mommo: powiedzieć, że to bęcwał - to spłycić, ująć od niewłaściwej strony myśl pisarza. Ale trudno także widzieć w nim postać komediową. O normalnym życiu psychicznym.

Pirandello zestawia przy tym swych bohaterów jakgdyby mechanicznie, bez wewnętrznej konieczności. Dramat jest u niego raczej przypadkowym rendez-vous kilka postaci, z których każda ma inny dramat i tylko drobnym fragmentem swej istności styka się z otoczeniem na scenie, niż planową konstrukcją, opartą na jednej tezie. Zawisnął więc w próżni utwór Pirandella i daremnie szukalibyśmy koncepcji reżyserskiej, zdolnej przełamać nieporozumienie pomiędzy tą komedią a duchem naszej epoki.

Popełniono tu ten błąd, że twórczość Pirandella kazano reprezentować utworowi najmniej reprezentatywnemu, mogącemu spełnić swą rolę tylko w odpowiedniej atmosferze, gdy z góry zalicza się pisarzowi idee, właściwe całe jego twórczości, ale wyjątkowo słabo przejawiające się w danym utworze. Istotnie interesujące perspektywy pirandellizmu nie ukazały się, wyszło natomiast na jaw to, co jest w nim drugorzędne, przebrzmiałe lub banalne.

Z wykonawców "Ależ to nie na serio" wybija się na czoło p. Lindorfówna, wykazując skalę talentu rozciągliwą jak sprężyna. Sucha figura Flory zadrgała życiem, przemieniana w żywą posłać reinkarnacjami artystki. Arcydziełem jest akt pierwszy: znakomita mimika i gestyka idzie w parze z nienagannym frazowaniem słowa. W akcie trzecim artystka podbija nadto urodą i urokiem. Reszta wykonawców nie dociąga się do tego poziomu. P. Damięcki, artysta wytrawny, nie ma odpowiednich warunków, przede wszystkim psychicznych, do roli Memma, wyszedł jednak naogół obronną ręką. Dobre, ale nie wybiegające ponad poprawność są role pp. Macherskiej, Skoniecznego, Łapińskiego, Dominiaka" Krzemieńskiego i Brzezińskiej Pochwała należy się natomiast, dekoracjom p. Jarockiego, zwłaszcza wnętrzu pensjonatowemu w akcie pierwszym.