Artykuły

W piątek o godz. 12 zawyją w Warszawie syreny miejskiego systemu alarmowania i ostrzegania. Ich sygnał przypomni o przypadającej tego dnia 76. rocznicy wybuchu powstania w warszawskim getcie. Przy pomniku Bohaterów Getta na Muranowie rozpoczną się wtedy główne obchody - przed frontem monumentu oficjalne z udziałem władz państwowych i samorządowych, z drugiej strony niezależne.

"Dla nas, jak dla Marka Edelmana, obchody rocznicy powstania w warszawskim getcie są sprawą pamięci, sprawą niezależną od sytuacji politycznej. Nie chcemy i nie możemy brać udziału w oficjalnych obchodach, zawłaszczanych przez polityków, w obchodach przeżartych pustą, narodową celebrą, z przedstawicielami głowy państwa i rządu, którego premier potrafi drugą ręką zapalić znicz hitlerowskim kolaborantom z NSZ. Dziś antysemityzm, ksenofobia i nietolerancja panoszą się w przestrzeni publicznej i zyskują poklask rządzących. Nie zamierzamy biernie się temu przyglądać" - napisali organizatorzy niezależnych obchodów, które pierwszy raz odbyły się w zeszłym roku.

Wszyscy powstańcy już nie żyją

76. rocznica wybuchu powstania w getcie jest pierwszą, której nie obchodził już żaden uczestnik tamtego zrywu. Ostatni żyjący powstaniec - Szymon Ratajzer "Kazik", późniejszy Symcha Rotem - zmarł cztery miesiące temu w Izraelu w wieku blisko 94 lat.

Powstanie wybuchło 19 kwietnia 1943 r. o świcie, kiedy do getta wkroczyły oddziały SS. Miały dokończyć rozpoczętą rok wcześniej likwidację tej zamkniętej dzielnicy. Już latem 1942 r. Niemcy wywieźli stąd do obozu zagłady w Treblince ok. 300 tys. Żydów, a getto zmniejszyli do szczątkowych rozmiarów. Stało się ono wtedy obozem przymusowej pracy na rzecz III Rzeszy. Legalnie i nielegalnie pozostało w nim 50-60 tys. ludzi. Walkę podjęło kilkuset słabo uzbrojonych członków Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiego Związku Wojskowego. Siły wroga to 2 tys. żołnierzy i policjantów wyposażonych w pistolety maszynowe, karabiny i miotacze ognia. Ponadto artyleria, czołgi i samoloty. Determinacja powstańców zaskoczyła Niemców. Przyjęli taktykę "spalonej ziemi". Podpalali dom po domu, niszcząc żydowskie kryjówki. 8 maja w otoczonym przez nich bunkrze przy ul. Miłej popełnili samobójstwo członkowie sztabu ŻOB z dowódcą Mordechajem Anielewiczem na czele. Powstanie wkrótce upadło. Na znak jego stłumienia dowódca sił pacyfikacyjnych generał SS Jürgen Stroop triumfalnie wysadził 16 maja Wielką Synagogę na Tłomackiem.

Wydarzenia związane z 76. rocznicą wybuchu zrywu trwają już od kilku dni. Ich kulminacja przypada na czwartek i piątek 18 i 19 kwietnia.

***

Czwartek 18 kwietnia

godz. 11. - otwarcie wystawy przy pomniku Bohaterów Getta. Plenerowa ekspozycja pt. "Wyprostowali, nieugięci... Natan Rapaport i pomnik Bohaterów Getta" poświęcona jest autorowi tego monumentu. Jej organizatorami są Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce i Muzeum Getta Warszawskiego;

*

godz. 19. - koncert w Muzeum Historii Żydów Polskich "Polin" w hołdzie muzykom działającej w getcie Żydowskiej Orkiestry Symfonicznej i jej wyjątkowej solistki - Josimy Feldschuh. Wystąpi orkiestra Sinfonia Varsovia pod batutą Gabriela Chmury, a przy fortepianie zasiądzie 16-letnia Lauren Zhang. Zabrzmią utwory Wolfganga Amadeusza Mozarta, Franza Schuberta i Mieczysława Wajnberga. Bilety w cenie 60 zł (rzędy A-K) i 40 zł (rzędy L-W);

*

godz. 19. - czytanie performatywne dramatu Michała Zdunika "Szczegółowa teoria życia i umierania" w Teatrze Żydowskim (na Scenie im. Szymona Szurmieja przy ul. Senatorskiej 35). Sztuka opowiada wojenną historię Antoniny i Jana Żabińskich, którzy w czasie okupacji ukrywali w warszawskim Ogrodzie Zoologicznym uciekinierów z getta. W dramacie pojawiają się postacie z przeszłości, świadkowie zdarzeń, miksowane są poświęcone im audycje, odgłosy miasta, przeszłość i teraźniejszość stają się równoległe. Spektakl wyreżyserował Michał Zdunik, a w obsadzie aktorskiej są: Daniel Antoniewicz, Marcin Błaszak, Piotr Chomik, Piotr Sierecki, Monika Soszka, Ewa Tucholska i Marek Węglarski. Wstęp wolny po odebraniu wejściówek w kasie teatru;

*

godz. 21-23 - multimedialna animacja na elewacji błękitnego wieżowca przy pl. Bankowym. Widowisko poświęcone będzie stojącej wcześniej w tym miejscu Wielkiej Synagodze, wysadzonej przez Niemców 16 maja 1943 r. po upadku powstania w getcie. Zapowiadane jest jako symboliczna odbudowa z gruzów zburzonej 76 lat temu synagogi. Publiczność usłyszy odtwarzany z archiwalnych nagrań śpiew słynnego kantora Gerszona Siroty, który zginął w warszawskim getcie. Fragmenty swojego wiersza "Bashert" odczyta Irena Klepfisz, córka poległego w powstaniu w getcie żołnierza Żydowskiej Organizacji Bojowej. Pokaz według koncepcji i w reżyserii Gabi von Seltmann organizuje Stowarzyszenie "Otwarta Rzeczpospolita".

***

Piątek 19 kwietnia

godz. 8-19 - akcja społeczno-edukacyjna Żonkile, organizowana przez Muzeum Polin. Wolontariusze rozdawać będą przechodniom wykonane z papieru żółte kwiaty i broszurki z informacją o warszawskim getcie, powstaniu i samej akcji;

*

godz. 12 - główna uroczystość przed pomnikiem Bohaterów Getta z udziałem władz państwowych i samorządowych, organizacji wojskowych i przedstawicieli społeczności żydowskiej. W programie: apel pamięci, modlitwa kadisz i złożenie wieńców na stopniach pomnika. Ceremonię organizują Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce i Muzeum Getta Warszawskiego. Po uroczystości odbędzie się marsz Traktem Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów, który prowadzi do pomnika Umschlagplatz. Na trasie przemarszu uczestnicy złożą wiązanki przy pomniku Żegoty, przy płycie Szmula Zygielbojma (u zbiegu ulic Lewartowskiego i Zamenhofa), na kopcu Mordechaja Anielewicza usypanym nad bunkrem Żydowskiej Organizacji Bojowej (róg ulic Miłej i Dubois) i przy tablicy pamięci Pawła Frenkla (ul. Muranowska 1);

*

godz. 12 - początek II Niezależnych Obchodów Powstania w Getcie Warszawskim przy rewersie pomnika Bohaterów Getta (od strony wschodniej, przed reliefem "Pochód na zagładę" poświęconym tragedii ludności cywilnej getta). Stąd uczestnicy przejdą do płyty pamięci Szmula Zygielbojma, działacza socjalistycznej partii Bund, który w maju 1943 r. popełnił samobójstwo w proteście przeciw obojętności świata na zagładę Żydów. Tutaj Janusz Onyszkiewicz odczyta "List otwarty" Marka Edelmana z 1983 r., Chór Wielokulturowego Liceum Humanistycznego im. Jacka Kuronia odśpiewa hymn Bundu "Di Szwue" ("Przysięga"), Maja Komorowska odczyta wiersz Zuzanny Gliczanki "Non omnis Moriar", a Patrycja Dołowy opowie o swoim projekcie żywego upamiętnienia Matek Getta. Dalsza trasa wiedzie do kopca Mordechaja Anielewicza. Na jego szczycie dzieci i młodzież zapalą znicze, by - jak chciał Marek Edelman - pamięć przetrwała w kolejnych pokoleniach. W tym miejscu Olgierd Łukaszewicz przeczyta poemat Władysława Szlengla "Kontratak". Następnie zebrani przejdą pod pomnik Umschlagplatz, gdzie Bożena Stachura odczyta wiersz Czesława Miłosza "Campo di Fiori", a Ewa Teleżyńska i Paweł Sawicki przypomną biogramy niektórych ofiar Zagłady. Na zakończenie zostaną odtworzone fragmenty archiwalnej audycji w języku jidysz nagranej z okazji rocznicy powstania w getcie z przemową Marka Edelmana z 1954 roku. Anna Rozenfeld przeczyta jego przekład na język polski. Organizatorami II Niezależnych Obchodów Rocznicy Powstania w Warszawskim Getcie są: Antyfaszystowska Warszawa, Historia Czerwona, Otwarta Rzeczpospolita, kolektyw Syrena, Stowarzyszenie Rok Marka Edelmana, Studencki Komitet Antyfaszystowski, Wielokulturowe Liceum Humanistyczne im. Jacka Kuronia oraz Patrycja Dołowy, Zuzanna Hertzberg, Amel Mana, Anna Rozenfeld, Paula Sawicka, Gabi von Seltmann;

*

godz. 18 - projekcja filmu Jolanty Dylewskiej "Kronika Powstania w Getcie Warszawskim wg Marka Edelmana" w Cafe Kryzys przy ul. Wilczej 30. Jest to część niezależnych obchodów.