Artykuły

Dużo się działo. Poniższy subiektywny wybór 11 najlepszych spektakli 2018 roku pokazuje, że mimo politycznych trudności polski teatr jest różnorodny i żywy - pisze Witold Mrozek w Gazecie Wyborczej.

Może kwitnąć w Warszawie, ale też w Wałbrzychu czy Lublinie. Jest w nim miejsce na ciekawe odczytanie Jarosława Marka Rymkiewicza i feministkę Elenę Ferrante, na lesbijskie manifesty i na Czechowa, na poetycką, abstrakcyjną formę i na opowiadanie historii. Wymieniam dużo nazwisk, bo teatr to zawsze praca zespołowa i warto pamiętać nie tylko o reżyserkach i reżyserach, o aktorkach i aktorach, ale też o wielu innych artystach, bez których to, co oglądamy, nie byłoby takie dobre. Kolejność (nie zawsze) ma znaczenie.

1. "Genialna przyjaciółka" | Wrocławski Teatr Współczesny | reż. Weronika Szczawińska [na zdjęciu]

Adaptacja wybitnej powieści Eleny Ferrante wiernie przełożona na wyrazisty teatralny język i inspirowaną Versacem scenografię Karola Radziszewskiego. Opowieść o awansie społecznym, szklanym suficie, płynnych granicach seksualnej przemocy, wstydzie i paradoksach emancypacji. Elena może wyjechać z biednej dzielnicy, ale czy uwolni się od wstydu z powodu pochodzenia? "Czy wiesz, co to jest plebs?" - słyszy ciągle główna bohaterka, grana wspaniale przez Anne Kiecę. W kilku świetnych rolach męskich i żeńskich głównej bohaterce partneruje Paulina Wosik.

2. "Burza Williama Szekspira" | Teatr Narodowy w Warszawie | reż. Paweł Miśkiewicz

Gorzki i mądry, wciągający spektakl o uwięzieniu w resentymencie, pogardzie i własnych złudzeniach. Najlepsza od lat kreacja Mariusza Benoit w podwójnej roli Ariela i Kalibana, świetni Jan Frycz i Jerzy Radziwiłowicz.

3. "2118. Karasińska" | Nowy Teatr w Warszawie | reż. Anna Karasińska

Przyszłość jako dystopia. Przegląd potencjalnych przyrodniczych katastrof, cybernetycznych szans na mizerne przetrwanie ludzkości, wreszcie - prób emocjonalnego odnalezienia się "ostatnich ludzi". Karasińska z aktorami wyczarowuje obrazy z najprostszych, ale bardzo przemyślanych gestów. Melancholia zderzona z ironicznym dystansem, poetycki język z niesamowitą aktorską pracą na ciele i wyobraźni - Moniki Frajczyk, Dobromira Dymeckiego, Magdaleny Cieleckiej...

4. "Rok z życia codziennego w Europie Środkowo-Wschodniej" | Stary Teatr w Krakowie | reż. Monika Strzępka

W mocnym uproszczeniu: powrót Starego jak za Klaty - bez Klaty. Spektakl niedoceniony przez krytykę. Tekst Pawła Demirskiego to gorzka i jadowicie dowcipna satyra na uwikłanie polskiej klasy średniej w plebejskie korzenie, religijne przesądy oraz życiową niepewność i trudne do spełnienia aspiracje. "Rok..." to też nawiązanie do dramaturgii Tadeusza Różewicza oraz najlepsza sceniczna parodia wiceminister kultury Wandy Zwinogrodzkiej - jako naznaczonej traumą polityczki-misjonarki tworzącej kulturę dla zmarłych. Gdy ubrana w kostium z powieści "Opowieść podręcznej" postać pani wiceminister intonuje psalm, nawracają się tłumy - brawa dla Małgorzaty Zawadzkiej! Kto powiedział, że w pierwszym spektaklu po kryzysie Stary Teatr nie odniósł się do swoich problemów?

5. "Ułani" | Teatr Narodowy w Warszawie | reż. Piotr Cieplak

Rymkiewicz, jakiego nie znacie. Napisana 43 lata temu przez dzisiejszego wieszcza prawicy błyskotliwie ironiczna sztuka opowiada o czekaniu na narodowego mesjasza. Nie może się on narodzić z powodu duchowej, ale też jak najbardziej medycznej impotencji. Czy z pomocą mdłemu poecie - porucznikowi ułanów przyjdzie jurny plebejusz, ordynans? Jako para młodych z dworku, po których naród spodziewa się poczęcia, fenomenalni Dominika Kluźniak i Hubert Paszkiewicz.

6. "Duchologia polska" | Teatr Dramatyczny w Wałbrzychu i Teatr Zagłębia w Sosnowcu | reż. Jakub Skrzywanek

Coś więcej niż sztuka o transformacji. Wśród ikon lat 90., jak Stan Tymiński i Alexis z "Dynastii", toczy się historia alternatywna, w której w miejscu Polski jest morze, a Polacy to poławiany przez Czechów gatunek łososia. "Duchologia" miesza światy, emocje, teatralne języki, a sosnowieccy i wałbrzyscy aktorzy (Angelika Cegielska i Natasza Aleksandrowitch!) świetnie odnajdują się w tym miszmaszu. Bohaterem jest sam ukazywany świat - gdy stary znika, a nowy się wyłania, szuka się punktów zaczepienia. Bardzo udany debiut dramatopisarski Pawła Soszyńskiego, luźno inspirowany książką Olgi Drendy.

7. "Trzy siostry" | Teatr Osterwy w Lublinie | reż. Jędrzej Piaskowski

Błyskotliwa Gra z Czechowem i starymi teatralnymi konwencjami opowiada nie tylko o prowincjonalnej nudzie czy widmie Moskwy, ale też o groźnych skutkach prób wpasowywania nowej rzeczywistości w anachroniczne konwencje społeczne. Rzadko odwiedzany przez ogólnopolskich krytyków lubelski teatr pokazał, że jego zespół śmiało może się mierzyć z czołówką - warto zwrócić uwagę zwłaszcza na Wierszynina Macieja Grubicha i Irinę Lidii Olszak.

8. "Nietota" | Teatr Powszechny w Warszawie | reż. Krzysztof Garbaczewski

Tadeusz Miciński - autor "Nietoty", idol Witkacego i legenda Młodej Polski - połączył tatrzańskie legendy z hinduską mistyką. Garbaczewskiemu udało się dokonać połączenia cyfrowej technologii z modernistyczną powieścią, wirtualnej rzeczywistości z aktywizacją - nawet ruchową - widzów. Wirtualne okulary stają się nie tylko bramą do współdzielonego przez publiczność i artystów-przewodników świata, ale też przepaską ciuciubabki pozwalającą widzom bez oglądania się na innych pogrążyć się w grze. Najciekawszy znany mi przypadek wykorzystania VR w teatrze.

9. "Strach" | TR Warszawa | reż. Małgorzata Wdowik

Scenarzysta "Ostatniej Rodziny" i "Córek Dancingu" Robert Bolesto wrócił po latach do teatru. W swojej opowieści o lęku czerpie zarówno z filmów grozy, jak i z wyznań na pograniczu żenady. Gęsta scenograficzna instalacja Tomasza Mroza, precyzyjna dramaturgia i niesamowita audiosfera Katarzyny Szczerby gwarantują bliski kontakt z aktorami, choć pozostają oni w osobliwy sposób zasłonięci.

10. "Sienkiewicz. Superstar" | Teatr Dramatyczny w Wałbrzychu | reż. Aneta Groszyńska

To poniekąd przewrotna próba obrony autora "Trylogii" - ojca polskich nacjomitów. Komedia o społecznej inercji i intelektualnym lenistwie. Nie tylko prawicy, a raczej wręcz przeciwnie. Dlaczego naszą społeczną wyobraźnię był w stanie przejąć autor powiastek dla dorastających chłopców? "Skoro jesteście tacy mądrzy, dlaczego nikt na was nie głosuje?" - pyta antagonistów Sienkiewicz. Zespół wałbrzyski w wybitnej formie: z Filipem Perkowskim w roli tytułowej i Rafałem Kosowskim jako Stanisławem Brzozowskim na czele.

11. "O mężnym Pietrku i Sierotce Marysi" | Teatr Polski w Poznaniu | reż. Wiktor Rubin

Spektakl o tym, że "Rotę" napisała lesbijka - ale nie tylko o tym. Paradoksalny, błyskotliwy dramat Jolanty Janiczak przypomina postać Marii Dulębianki, życiowej partnerki Marii Konopnickiej. Łączy polityczny manifest - apel o uznanie związków partnerskich - z obroną prawa do odrębności swojej narracji, do prywatności, do wątpienia. W roli pisarki i jej miłości bardzo dobre Agnieszka Kwietniewska i Monika Roszko, godnie partneruje im Kornelia Trawkowska jako zbuntowana córki autorki "Co słonko widziało".