Karola Wojtyły dramaturgia wnętrza
Jeśli Dramaturgia Karola Wojtyły jest zjawiskiem niezwykłym, a nawet pod pewnymi względami unikalnym, przyczyny tego są na pewno o wiele bardziej złożone niż fakt, że dramaturg ten został papieżem (trzeba by cofnąć się o przeszło pięć stuleci, by znaleźć odległą analogię w postaci Piusa II - Enea Silvio Piccoloniniego - 1405-1464, historyka, humanisty i poety, autora m.in. łacińskiej komedii "Chrysis", imitującej Plauta, napisanej zanim jej autor został księdzem w r. 1446).
Jest to dramaturgia odbiegająca od naszych przyzwyczajeń i gustów teatralnych, może i od naszych codziennych zainteresowań. Jest to dramaturgia idąca w głąb człowieka i często rozgrywająca się w jego wnętrzu. Wykazuje też silne związki z dramatem romantycznym i neoromantycznym oraz polską tradycją literacką.
Karol Wojtyła realizuje swój - jak bym go określił - Teatr- Wnętrza. W "Bracie naszego Boga" dziewięć głównych scen rozgrywa się niby w konkretnych miejscach, ale w gruncie rzeczy "wszędzie i nigdzie" -w przestrzeni wewnętrznej Adama. Ulubione przez Autora imię (wystąpi u kluczowych postaci dwóch późniejszych dramatów) zostało zestawione z częstym w poezji i dramaturgii Wojtyły określeniem: "Przestrzeń". Z tej przestrzeni wyłaniają się ludzie, w niej otaczają bohatera - czasem złowrogo -A w nią odchodzą. Jest to bardziej przestrzeń psychiczna i duchowa niż fizyczna, przestrzeń jego życia wewnętrznego.
Uderzające jest to, że na obu płaszczyznach akcji - w przestrzeni wewnętrznej Adama i na zewnątrz - rozgrywają się nie tylko sceny "kameralne". Kluczem są didaskalia ujawniające teatralną wyobraźnię autora, podporządkowaną myśli i założeniom filozoficznym. Jak grać didaskalia?
Rozwiązanie wspomnianego problemu inscenizacyjnego leży w teatrze misteryjnym. Wszak to misteria nie mają ograniczeń ciasno pojętego realizmu. Rozgrywają się zarówno w obrąbie chrześcijańskiego kosmosu, jak we wnętrzu ludzkiej duszy; zarówno w przeszłości, jak w przyszłości, zogniskowanej w jeden punkt teraźniejszości scenicznej. Z perspektywy Opatrzności życie ludzkie widziane jest wszechstronnie i całościowo, nie jako oderwany moment w czasie.
W utworach "Przed sklepem jubilera" (1960) i "Promieniowanie ojcostwa" (1964) zarzucone zostały już wszelkie pozory realizmu i linearnego rozwoju akcji. Nastąpiło oddalenie od zewnętrznych efektów teatru, ale jeszcze większe przybliżenie ku problemom człowieka: problemom miłości i małżeństwa w "Przed sklepem jubilera", problem samotności ojcostwa, macierzyństwa i dzieciństwa w "Promieniowaniu ojcostwa". Oba te dramaty zbudowane są na zasadzie powiązanych monologów, wypowiadanych swobodnym, białym, refleksyjnym wierszem o długiej linii, jest też proza. W pierwszym z utworów występuje parokrotnie chór, są fragmenty listów, w drugim - nawet trochę dialogu oraz pantomimiczne obrazy naszkicowane w didaskaliach. Zanikającej akcji zewnętrznej towarzyszy i wychodzi na pierwszy plan - podróż do wnętrza ludzkiej duszy. Oba utwory przekazują nie abstrakcyjne rozważania, ale wzruszający dramat ludzkiej egzystencji i ludzkiej duszy.
"Przed sklepem jubilera" - to wzruszająca opowieść o trzech parach małżonków i trzech aspektach miłości: tej która przetrwała śmierć, tej która rozpada się z winy partnerów i tej która się rodzi. Opowieść podana przez autora wnikliwie, ciepło, ze zrozumieniem i delikatnością. Jest to utwór przemawiający żywo do wyobraźni, który sprawdził się zwłaszcza w licznych realizacjach radiowych.
Jest rzeczą zdumiewającą, że dramaty Karola Wojtyły napisane na przestrzeni ćwierćwiecza (1939-1964), przy całej rozpiętości w czasie i różnorodności stylistycznej, są monolitem jeśli chodzi o ich moralny wydźwięk i tematykę, odznaczają się spoistością w tym co określiłbym jako formę wewnętrzną. Odwołują się do najwyższych wartości w naszej kulturze, a zarazem w epoce totalnego poniżenia i zdewaluowania słowa, dokonują jego rewaloryzacji. Wreszcie - rozwijają one z zadziwiającą konsekwencją nowoczesną formę teatru misteryjnego najwyższej próby. Pomimo iż autor tych utworów nie miał celów teatralnych na widoku, są one poważną propozycją, nad którą teatr powinien się zastanowić.
