Artykuły

"Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie" Icchaka Kacenelsona w reż. Gołdy Tencer w Teatrze Żydowskim w Warszawie. Pisze Wiesław Kowalski na blogu Teatr dla Wszystkich (platformie zastępczej Teatru dla Was).

Prezentacja poematu "Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie" Icchaka Kacenelsona, choć zapowiadana jako spektakl poetycko-muzyczny, może kojarzyć się bardziej z rodzajem literackiej wieczornicy czy swego rodzaju mszą żałobną, bo też teatru w tym skądinąd szlachetnym przedsięwzięciu artystycznym jest naprawdę niewiele.

Wieczornicowo-akademijny charakter sugeruje już sama przestrzeń, która wypełniona jest światłem palących się białych, grubych świec. Prolog i epilog należą do płynącego z offu śpiewu kantora, dopiero potem pojawia się muzyka, którą specjalnie na potrzeby tego uroczystego wieczoru napisał Piotr Moss. I trzeba przyznać, że jest to najmocniejszy element tego ascetycznego w formie przedstawienia. Osiem "płaczących" wiolonczeli znakomicie oddaje charakter poematu, w którym dramatyzm opisywanych sytuacji ma ścisły związek z cierpieniem, poczuciem zagrożenia, utratą najbliższych i śmiercią wielu tysięcy ludzi. Na pewno doświadczenie wybitnego kompozytora, który studiował u Nadii Boulanger i wielokrotnie tworzył muzykę teatralną i filmową nie tylko w Polsce, nie jest tu bez znaczenia. Moss i tym razem tworzy z dźwięków autonomiczne dzieło, które zachwyca nowoczesnością zastosowanego języka, zarówno w partiach harmonicznych, jak i solistycznych. Jest to muzyka kipiąca od emocji, w której pozbawiona hermetyczności nowoczesność łączy się z silnym czerpaniem inspiracji również z klasyki i tradycji. Moss swoją muzyką prowadzi w sposób niezwykle zaangażowany, czujny i ekspresyjny dialog ze słowem, to on za partyturą dyryguje całym tym rytuałem, pokazuje wejścia nie tylko muzykom, ale i aktorom. Ci ostatni, odziani w czerń i z egzemplarzami w rękach, pojawiają się na scenie i na galerii pojedynczo. Gdy już zajmą swoje miejsca - centrum przeznaczone jest dla Andrzeja Seweryna - zabrzmią pierwsze słowa. Szkoda, że każdy z aktorów nie nauczył się swojego tekstu na pamięć, tym bardziej że Gołda Tencer w stworzonym na potrzeby tej realizacji scenariuszu podzieliła cały utwór na ponad dziesięciu wykonawców. Dzierżone w dłoniach egzemplarze kojarzą się bardziej z próbą czytaną, a nie ze skończonym dziełem scenicznym. Do tego jedni fragmenty tekstu czytają niekiedy z dużym emocjonalnym zaangażowaniem (Andrzej Seweryn, Ewa Dąbrowska), inni wypowiadają słowa w sposób raczej beznamiętny, niekiedy nawet jakby bez żadnej interpretacji (Jerzy Walczak). Jeszcze inni celebrują jakby każde słowo ponad miarę. Zresztą u większości aktorów ten beznamiętny ton, ale z wyraźną dbałością o wybrzmienie każdej końcówki, raczej dominuje. I może właśnie dlatego punkt ciężkości zdaje się wyraźnie kierować w stronę muzyki, a nie słowa. Choć skądinąd bardzo ciekawie w przestrzeni Synagogi Nożyków rozchodzą się i nakładają na siebie kwestie chóru, przygotowane przez Teresę Wrońską.

Byliśmy w tym roku świadkami bardzo wielu wydarzeń artystycznych, które próbowały nawiązywać do trudnej problematyki żydowskiej - Holocaustu, powstania w getcie warszawskim czy Marca 68. Znalazło się wśród nich przedstawienie tej miary, co wstrząsające dzięki interpretacji Krystyny Jandy "Zapiski z wygnania" Sabiny Baral. Jednak przyznam szczerze, że sam jestem już nieco tym tematycznym nadmiarem zmęczony. Nawet w okresie kanikuły w Teatrze Atelier w Sopocie przyszło mi wysłuchać fragmentów "Pamiętnika z powstanie warszawskiego" Mirona Białoszewskiego w spektaklu/oratorium również w interpretacji Krystyny Jandy. Być może dlatego "Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie", w reżyserii Gołdy Tencer, jest dla mnie zaledwie teatralnym incydentem, bez wątpienia - jak już wspomniałem - szlachetnym, to jednak w samej realizacji zbyt poczciwym.