Kontakt. Dzień pierwszy
Czy Franz Kafka był nudziarzem? Po pierwszym dniu Kontaktu nasuwa się wniosek, że życie miał nudne potwornie, a i pisał z niewiele większym polotem. Peter Gothar realizując "Pułapkę" Tadeusz Różewicza w toruńskim Teatrze im. Horzycy niemiłosiernie tekst zbanalizował. Wyszła z tego dość powierzchowna opowiastka o dusznej atmosferze w rodzinnym domu Kafki - dla e-teatru pisze Paweł Sztarbowski.
A gdzie problem dramatu starzejącego się ciała? Rozmyły się też skomplikowane relacje wybitnej jednostki z banalnym światem, toksyczne stosunki z kobietami. Nie ratuje tego w żaden sposób gorliwość toruńskiego zespołu (brawa za sceny zespołowe) ani rewelacyjna rola Sławomira Maciejewskiego jako Maksa Broda. To on na wieczornym spotkaniu z toruńskim zespołem pytał: co to za sztuka o Kafce bez Kafki? Nie wiem, co miał na myśli, bo nie chciał precyzować, ale w toruńskiej "Pułapce" rzeczywiście nie ma Kafki. Głównie z jednego powodu. Nie ma aktora, który byłby w stanie tę rolę udźwignąć. Filip Frątczak obsadzony jako Franz tworzy postać bardzo powierzchownie. Parę min przy kompletnym braku energii to trochę za mało, by pokazać dramat człowieka zmiażdżonego i stłamszonego. Dlatego toruńska "Pułapka" nie należy do Franza Kafki, ale do jego najwierniejszego przyjaciela Maksa Broda. To jedyna rola na miarę tekstu Różewicza.
Nie ratuje spektaklu znakomita scenografia, która z bombonierkowej sceny czyni przedziwny, mroczny labirynt mieszkań i zakamarków. Nie ratuje go również kilka uwodzących scen. W jednej z nich wokół surrealistycznego drzewa, które zwisa liśćmi do dołu przechadzają się kobiety. Trwa to dłuższą chwilę. Nagle wszystkie zaczynają się rozbierać. Scena pod rajskim drzewem zamienia się w eksterminację. Podobnie w ostatniej scenie zobaczymy za szybą całą rodzinę Franza Kafki. Rozebrani czekają na wyrok. Stoją w jednym rzędzie: siostry, Maks Brod, dalsi znajomi. Franz siedzi w kącie i płacze. Szyba jest lustrem, w którym przegląda się publiczność. Dalej otwiera się horror holokaustu. Niestety to jedynie kilka rozbłysków w dłużącej się magmie całości.
Tyle o nudnym życiu Kafki. Czyżby równie nieciekawym materiałem była jego twórczość? Na kanwie "Procesu" powstał spektakl "Zwariował po czym przepadł" Teatru Józefa Katony w reżyserii Viktora Bodo. To niesamowite połączenie prozy Kafki z wisielczym humorem spod znaku Monty Pythona. I wszystko byłoby w porządku, gdyby spektakl był o połowę krótszy, bo twórcy dość szybko twórcy wyprztykali się z pomysłów.
W opowieść o niespodziewanym aresztowaniu Józefa K. wpleciono właściwie wszystko, co było do wplecenia - od science-fiction przez horrory i kreskówki po musicale z "Chicago" i "Deszczową piosenką" na czele. Dzisiejszy świat jest jak z prozy Kafki. Natłok informacji, nadmiar biurokracji, a w tym wszystkim zagubiony człowiek, który nie może połapać się, gdzie w tym wszystkim są jakieś wartości. Węgierski spektakl to nieustający pastisz form i gatunków, szczególnie tych, które kojarzą się z kulturą masową. Czego tu nie ma? Są brutalne sceny walki, kobieta z permanentnym ślinotokiem, pobita prostytutka rodem z Almodovara, mrówcza praca biurowa w rytm kankana, a na końcu pojawia się nawet ufoludek.
Na uznanie zasługuje fizyczne przygotowanie i zaangażowanie aktorów. Momentami bałem się, że się pozabijają, połamią sobie kręgosłupy albo co najmniej powybijają zęby. Ciągłe upadki, obijanie się o ściany, rozbijanie o schody, itd. Wszystko to z jak największą dbałością o naturalistyczny efekt. Gdy jeden z bohaterów rąbnął bezwładnie na plecy, wszyscy zamarli. Wzywać karetkę? Żyje jeszcze? Aktor wstał, nawet nie było widać po nim śladu wysiłku. Na wieczornym spotkaniu mówił, że trochę bolą go łokcie.
PS. O przemówieniu marszałka województwa, które otworzyło tegoroczny festiwal pisał nie będę, ponieważ:
a) z władzą ostatnio nie ma żartów
b) przemówienie było mniej wzniosłe niż w roku ubiegłym (ani raz nie padło słowo "katharsis").
Na zdjęciu: "Pułapka" w reż. Petera Gothara, Teatr im. Horzycy, Toruń.
