Jan Wilkowski (1921-1997)
W związku z przypadającą w grudniu tego roku dwudziestą rocznicą śmierci Jana Wilkowskiego - reżysera, inscenizatora, lalkarza, wieloletniego kierownika artystycznego Teatru Lalka, autora scenariuszy teatralnych i telewizyjnych, pedagoga, teatr pragnie przypomnieć sylwetkę wybitnego artysty.
Absolwent Szkoły Dramatycznej Teatru Lalek Janiny Kilian-Stanisławskiej, zadebiutował w jej przedstawieniu "Pani Twardowska" rolą Mefista w Teatrze Niebieskie Migdały (przemianowanym później na Teatr Lalka). Od 1952 do 1969 roku pełnił funkcję kierownika artystycznego Lalki. W tym czasie powstały jego słynne, nagradzane na międzynarodowych festiwalach przedstawienia, m.in.: "Wielki Iwan" (1954), "Guignol w tarapatach" (1956), Zaczarowany fortepian (1957) O Zwyrtale Muzykancie, czyli jak się góral dostał do nieba (1958), "Tygrys Pietrek" (1962), "My i krasnoludki" (1967). Wszystkie zrealizowane we współpracy ze scenografem, Adamem Kilianem.
O roli paryskiego lalkarza Jeana-Wilkowskiego w "Guignolu w tarapatach", spektaklu zbudowanych na zasadzie teatru w teatrze i jednocześnie utrzymanym w Brechtowskiej konwencji teatru epickiego, z songami komentującymi sceniczne zdarzenia, tak pisał Henryk I. Rogacki: "W postaci Jeana odnajdywały się nagle rysy Dżepetta i kataryniarza Carla, w lalce Guignola podobieństwo do Pinokia czy Buratina. Na plan pierwszy wysuwała się kwestia istnienia relacji pomiędzy lalką a jej twórcą, czy też twórcą jej życia w teatrze; relacji niezwykłej, stanowiącej intrygującą tajemnicę sztuki i fascynującą zagadkę dla sztuki".
Z kolei o "malowanym na szkle" "Zwyrtale muzykancie", uznanym za "najlepsze przedstawienie w dziejach światowego lalkarstwa", które wyznaczyło na kolejne lata kierunek rozwoju polskiego i europejskiego teatru lalkowego, tak wypowiadał się Henryk Jurkowski: "Było to najwybitniejsze przedstawienie Wilkowskiego i Kiliana. Odkrywało ono dla teatru lalek góralski folklor w kształcie niezwykle teatralnym, lalce zaś przywracało jej byt. plastyczny, wywodziło ją bowiem z ludowej sztuki figuratywnej. Dokumentowało nową drogę teatru polskiego".
W latach 60. i 70. Jan Wilkowski tworzył telewizyjny teatr lalkowy dla szerokiej publiczności, reżyserując m.in.: "Zaklętego rumaka" (1966), "Kalosze szczęścia" (1967), także ze scenografią Adama Kiliana oraz telewizyjne seriale ("Teatrzyk w koszu", "Ula z I B"). W 1974 roku był współzałożycielem białostockiego Wydziału Lalkarskiego PWST w Warszawie , gdzie w latach 1974-1980 pełnił funkcję dziekana oraz wykładał na nowo powołanym Wydziale Reżyserii Teatru Lalek (1981-1990).
Mamy nadzieję, że wystawa archiwalnych zdjęć i lalek, towarzyszące jej dokumentalny film Marii Nockowskiej oraz wydawnictwo okolicznościowe, jakie przygotowuje Teatr Lalka, przybliżą Widzom dzieło Jana Wilkowskiego, łączącego po mistrzowsku język metafory, umowności i skrótu z umiejętnością opowiadania o tajemnicach współczesnego świata - jego pięknie i złożoności.
