Artykuły

Wyjątkowa okazja nie tylko dla miłośników baletu. Spektakl baletowy "Dziadka do orzechów" Piotra Czajkowskiego w choreografii Jurija Grigorowicza i wykonaniu tancerzy moskiewskiego Teatru Bolszoj w grudniu zagości na ekranach kin i ośrodków kultury.

W wielu krajach nie ma Bożego Narodzenia bez gwiazdkowego spektaklu "Dziadka do orzechów". Choć prapremiera baletu odbyła się w Petersburgu w dniu Świętego Mikołaja, 6 grudnia 1892 roku, to tradycja gwiazdkowa towarzysząca temu baletowi powstała niemal pół wieku później, w Stanach Zjednoczonych. Choć dziś, inaczej niż za czasów Czajkowskiego, spektakl ten jest kierowany głównie do młodszych widzów, to nadal pozostaje jednym z najpoważniejszych arcydzieł klasycznego baletu rosyjskiego. Oparty na opowieści modnego wówczas fantastycznego pisarza E. T. A. Hoffmanna "Dziadek do orzechów" miał wykorzystywać zainteresowanie elit petersburskich fantastyką. Tymczasem okazał się wspaniałym spektaklem familijnym. Mali widzowie odnajdą w nim baśniową historię małej Klary (w rosyjskiej wersji jest to Masza), która dzięki dobremu sercu i odwadze wyzwala spod czaru księcia zaklętego w dziadka do orzechów. To jeden z najpiękniejszych baletów klasycznych z fenomenalną muzyką Czajkowskiego. W głównych partiach zobaczymy solistów Bolszoj: Annę Nikulinę w roli Maszy, Denisa Rodkina jako Dziadka do orzechów/Księcia i Andrieja Merkuriewa jako Drosselmeyera.

Twórczość Czajkowskiego na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci była najlepszym kamieniem probierczym dla wszystkich choreografów. Jego muzyce jest za ciasno w ramach ślicznej bajki dla małych dzieci, ta muzyka wyrywa się w przestrzeń bardziej filozoficznych, dramatycznych rozważań. Jej tajemniczość i podskórny "dreszcz" przez wiele lat nie znajdowały scenicznego wcielenia, udało się to jednak choreografowi Jurijowi Grigorowiczowi i scenografowi Simonowi Wirsaładze oraz pierwszym wykonawcom głównych ról w tej wersji: Marii - Jekaterinie Maksimowej i Dziadkowi do orzechów - Władimirowi Wasiljewowi. Z ich współpracy w 1966 roku w Teatrze Bolszoj powstał nowy spektakl.

Grigorowicz prezentuje inne podejście do baletowej bajki: napełnia ją Hoffmannowskim mistycyzmem i tajemniczością. W jego "Dziadku do orzechów" nie ma żadnej przymilności. To nie balet o wyimaginowanym i błogosławionym Królestwie Konfiturowym (Krainie Słodyczy), gdzie na gałązkach choinki rozwieszone są cukierki, orzechy i marcepany, ale o fantasmagorycznych poczynaniach Drosselmeyera, dzięki którym piękni książęta zwyciężają reprezentując dobro, a królowie myszy giną wraz ze swoim wojskiem.

"Dziadka do orzechów będzie można obejrzeć:

6 grudnia Rzeszów kino Zorza

Włoszczowa kino Muza (pokaz dla dzieci)

11 grudnia Łuków kino Łuków

12 grudnia Dębica kino Kosmos

17 grudnia Oświęcim Oświęcimskie Centrum Kultury - Nasze Kino

18 grudnia:

Bydgoszcz Multikino

Dąbrowa Tarnowska Kino Sokół

Elbląg Multikino

Gdańsk Multikino

Gdynia Multikino

Jaworzno Multikino

Katowice (1) Kino Rialto

Katowice (2) Multikino

Kielce Multikino

Konin Kino Oskard

Koszalin Multikino

Kraków Multikino

Limanowa Limanowski Dom Kultury kino Klaps

Lublin Multikino

Łódź (1) Łódzki Dom Kultury kino Szpulka

Łódź (2) Multikino Silver Screen

Olsztyn Multikino

Ostrów Wielkopolski kino Komeda

Poznań (1) Multikino Malta

Poznań (2) Multikino Browar

Rybnik Multikino

Rzeszów Multikino

Słupsk Multikino

Szczecin Multikino

Wadowice kino Centrum

Warszawa (1) Kino Praha

Warszawa (2) Multikino Złote Tarasy

Warszawa (3) Multikino Targówek

Warszawa (4) Multikino Ursynów

Wrocław (1) Kino Nowe Horyzonty

Wrocław (2) Multikino Arkady

Wrocław (3) Multikino Pasaż

Zabrze Multikino

20 grudnia Międzyrzec Międzyrzecki Ośrodek Kultury

26 i 30 grudnia Bielawa Miejski Ośrodek Kultury i Sztuki

27 grudnia Katowice Kinoteatr Rialto

27 i 30 grudnia Opole Lubelskie kino Opolanka

28 grudnia Mrozy kino Mikroklimat (urodziny kina)

31 grudnia Grodzisk Mazowiecki kino Centrum Kultury

***

Piotr Iljicz Czajkowski (1840-1893)

"Dziadek do orzechów"

Balet w dwóch aktach (1892)

Libretto Jurija Grigorowicza według opowiadania E.T.A. Hoffmanna

z wykorzystaniem motywów scenariusza Mariusa Petipy

Premiera niniejszej inscenizacji Teatru Bolszoj (Państwowego Akademickiego Wielkiego Teatru Rosji): 12 marca 1966 roku

Przedstawienie zarejestrowano podczas transmisji live HD:

21 grudnia 2014

Obsada:

Aleksandr Fadejczew jako radca Sztalbaum

Maria Żarkowa jako jego żona

Anna Nikulina jako Maria, ich córka

Anastazja Sziłowa jako Fryc, brat Marii

Andriej Merkuriew jako radca Drosselmeyer, ojciec chrzestny Marii i Fryca

Denis Rodkin jako Dziadek do orzechów, a później Książę

Witalij Biktimirow jako Król Myszy

Ilia Artamonow jako Arlekin

Margarita Szrajner jako Kolombina

Tatiana Łazariewa jako Diabliczka

Anton Sawiczew jako Diabełek

Jelizawieta Krutielewa, Artur Mkrtczjan jako lalki hiszpańskie

Anna Rebieckaja, Aleksandr Wojtiuk jako lalki hinduskie

Swietłana Pawłowa, Jegor Szarkow jako lalki chińskie

Anna Leonowa, Aleksandr Wodopietow jako lalki rosyjskie

Maria Winogradowa, Władisław Kozłow jako lalki francuskie

Pierwsi tancerze, soliści, koryfeje i zespół baletowy Teatru Bolszoj, orkiestra i chór Teatru Bolszoj

Paweł Kliniczew dyrygent

Realizatorzy:

Jurij Grigorowicz choreografia wg Mariusa Petipy

Simon Wirsaładze scenografia i kostiumy

Prowadzenie podczas transmisji:

Katia Nowikowa

Realizacja telewizyjna transmisji:

Vincent Bataillon

Przedstawienie trwa około 2 godzin i 10 minut (w tym jedna przerwa).

***

Treść baletu

AKT PIERWSZY

Scena pierwsza

W święto Bożego Narodzenia* do domu Sztalbaumów schodzą się goście. Wśród nich zjawia się także Drosselmeyer - ojciec chrzestny małej Marii i Franca. Przyniósł dzieciom wspaniały prezent: zabawnego dziadka do orzechów. Najmłodsi z niecierpliwością oczekują na moment, kiedy będą mogli zobaczyć choinkę i wszystkie bożonarodzeniowe prezenty. Nadchodzi wyczekiwana chwila i wszyscy podziwiają wspaniale przyozdobione drzewko.

Nieoczekiwanie w przebraniu czarodzieja pojawia się Drosselmeyer, nierozpoznany przez dzieci. Umiejętność tajemniczego gościa polegająca na ożywianiu lalek i zabawek z choinki zachwyca dzieci, ale i wzbudza strach. Drosselmeyer, aby ich nie straszyć, zdejmuje maskę i Maria z Francem rozpoznają swojego ulubionego ojca chrzestnego. Maria chciałaby się pobawić z cudownymi ożywionymi lalkami, ale zostały już wyniesione. Na pocieszenie Drosselmeyer daje jej dziadka do orzechów. Niezgrabny, śmieszny mały "człowieczek" bardzo się dziewczynce podoba. Brat Marii, Fryc, rozrabiaka i dowcipniś niechcący uszkadza zabawkę. Z wielką delikatnością Maria pociesza swojego drewnianego ulubieńca i otacza go opieką. Fryc z przyjaciółmi zakładają maski myszy i drażnią się z obrażoną Marią. Z sąsiedniego pokoju wychodzą dorośli goście. Jeszcze ostatni ceremonialny taniec (Grosvatter) i wszyscy żegnają się i wychodzą.

Scena druga

Noc. Salon, w którym stoi choinka, oświetla światło księżyca. Pokój wydaje się tajemnicza krainą pełną dziwów. Przezwyciężając strach, do pokoju wchodzi Maria, chcąca odwiedzić "chorego" Dziadka do orzechów. Dziewczynka przytula zabawkę. W tym momencie pojawia się Drosselmeyer. To już nie tylko dobry ojciec chrzestny, teraz to czarodziej. Na dany przez niego znak wszystko wokół zaczyna się zmieniać - ściany się rozstępują, choinka rośnie, a wraz nią rosną i ożywają zabawki.

Nagle spod podłogi zaczynają wyłazić myszy ze swoim Królem na czele. Lalki są przerażone. Tylko przemyślność i odwaga Dziadka do orzechów ratuje wszystkich: obejmuje on dowództwo nad ołowianymi żołnierzykami i śmiało prowadzi ich do bitwy z mysim wojskiem. Mimo to siły są nierówne i wkrótce Dziadek do orzechów pozostaje sam naprzeciw Króla Myszy oraz całej jego świty. Maria jest zrozpaczona, bowiem jej ulubieńcowi grozi niebezpieczeństwo. Na szczęście Drosselmeyer podaje jej zapaloną świecę i dziewczynka rzuca nią w myszy. Mysie wojsko idzie w rozsypkę.

Pole bitwy pustoszeje. Na podłodze leży tylko nieruchomy Dziadek do orzechów. Maria z lalkami biegnie mu na ratunek. I oto staje się cud - naprzeciw Marii podnosi się przepiękny młodzieniec - Książę, dawny Dziadek do orzechów. Ściany domu znikają. Maria i jej przyjaciele znajdują się w ośnieżonym lesie pod rozgwieżdżonym niebem. W czarodziejskim korowodzie zaczynają wokół krążyć lekkie śnieżynki. Marię i Księcia mami i przyzywa mrugająca gwiazda, niby obietnica szczęścia zawieszona na samym szczycie choinki. Para unosi się w zaczarowanej łodzi ku szczytowi drzewka, a za nimi podążają wszystkie lalki.

przerwa

AKT DRUGI

Maria i przemieniony w Księcia Dziadek do orzechów w zaczarowanej łodzi płyną przez Królestwo Choinki. Wraz z nimi - ich zaprzyjaźnione lalki. Coraz bliżej i bliżej zaczarowanej gwiazdy, coraz bliżej samego wierzchołka wielkiej choinki. Z tyłu podkradają się myszy i atakują podróżników. Książę znów śmiało staje do walki. Maria i lalki przyglądają się pojedynkowi Księcia z Królem Myszy z przerażeniem. Książę pokonuje wroga. Wszyscy mają teraz okazję do świętowania. Lalki tańczą, jaśniej palą się świeczki, cała choinka ożywa. Złe myszy zostały pokonane! Maria i Książę są szczęśliwi - oto osiągnęli królestwo marzeń.

Jednak to wszystko było tylko snem... Minęła czarodziejska bożonarodzeniowa noc. Wraz z nią przeminęły wszystkie cuda i dziwy. Maria budzi się z sennego marzenia, w swoim domu, u stóp choinki. Na jej kolanach leży zabawka - Dziadek do orzechów.

*Libretto udostępnione przez Teatr Bolszoj umieszcza akcję baletu w dniu Nowego Roku. Wynika to z faktu, że omawiana inscenizacja powstała w Związku Radzieckim, gdzie tradycja nakazuje wręczać prezenty (co jest zawiązaniem akcji) w Nowy Rok właśnie, a nie w Boże Narodzenie, jak chciał sam E.T.A. Hoffmann, autor opowiadania fantastycznego "Dziadek do orzechów", czy w Wigilię, jak to jest w zwyczaju w Polsce (i co często zaznaczają polskie wersje libretta). Idąc za oryginałem literackim, redakcja pozwala sobie umieścić wydarzenia "czarodziejskiej nocy" w noc Bożego Narodzenia.