Artykuły

Tadeusz Kantor (1915-1990) geniusz i mistyfikator teatru. Założyciel Teatru Cricot 2. Malarz, scenograf, poeta, aktor, zmarł 8 grudnia 1990 roku w wieku 75 lat.

Dwadzieścia sześć lat temu - 8 grudnia - polski teatr stracił geniusza sceny, artystę totalnego - Tadeusza Kantora. Trudno dziś stwierdzić, czy był bardziej reżyserem, czy aktorem, malarzem, czy grafikiem, performerem, czy mistyfikatorem teatru. Jedno jest pewne - w 1990 roku odszedł od nas jeden z najwybitniejszych twórców sztuki XX wieku, choć nadal trudno wytłumaczyć, na czym polegał fenomen jego wyobraźni.

- Rytm twórczości jest nieprzerwany; wymaga totalnego, bez reszty permanentnego zaangażowania myśli, woli i wyobraźni - mawiał Tadeusz Kantor.

Dlatego rozdzielanie jego dzieł na poszczególne "dyscypliny" jest ryzykowne. Malarz, scenograf, poeta, aktor, happener - światową sławę zyskał jako człowiek teatru. Także i tam pozostał jednak przede wszystkim malarzem, który myśli obrazami, a zamiast farb używa aktorów i rekwizytów.

Tadeusz Kantor urodził się 6 kwietnia 1915 roku w Wielopolu Skrzyńskim. Gdy Tadeusz miał sześć lat, przeprowadził się z rodziną do Tamowa. Tam też chodził do Szkoły Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim Męskim, a potem do gimnazjum im. Kazimierza Brodzińskiego.

W 1934 roku Tadeusz Kantor zapisał się na Wydział Malarstwa Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zafascynowany twórczością Stanisława Wyspiańskiego rozpoczął też studia na malarstwie dekoracyjnym i teatralnym.

Jeszcze podczas II wojny światowej, wraz z kolegami ze studiów i studentami Kunstgewerbeschule, stworzył podziemny Teatr Niezależny. Próby odbywały się w domu Ewy Jurkiewicz, pierwszej żony Kantora. W 1945 podjął pracę kierownika malarni w krakowskim Starym Teatrze i zapisał się na kurs scenografii. Gdy objął stanowisko profesora malarstwa w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Krakowie, rozpoczął pracę od ataków na tradycjonalizm, co zaowocowało udziałem w wielu ważnych wystawach nowej sztuki. Od 1949 do 1961 roku pracował jako scenograf, realizując scenografie głównie dla Starego Teatru.

W 1955 roku, wspólnie z grupą plastyków, krytyków i teoretyków sztuki, Tadeusz Kantor założył Teatr Cricot 2. Pierwszą premierą grupy (1956) była "Mątwa" według Witkiewicza. Już w tym spektaklu Kantor zastosował elementy dla jego przedstawień charakterystyczne - aktorzy poruszający się niczym kukły, technika gry utrzymana w charakterze niemego filmu.

"Teatr śmierci" - z głównym motywem śmierci, przemijania, pamięci - był ostatnim nurtem w twórczości Kantora. Powstały wówczas spektakle "Umarła klasa" (jego najbardziej znane dzieło), "Wielopole, Wielopole" i "Dziś są moje urodziny". To ostatnie miało premierę już po śmierci twórcy. Tadeusz Kantor zmarł nagle - 8 grudnia 1990 roku - po jednej z prób do tego spektaklu.