Artykuły

„Życie zmieniam w obraz”. Tak o swojej twórczości mówił Józef Szajna, jeden z największych wizjonerów polskiego teatru. Ekspresja wizualna artysty ujawniała się nie tylko na deskach scenicznych, ale również na płótnach. Jego malarskie dokonania oglądać można od 18 listopada w Muzeum Śląskim.

Wystawa Józef Szajna. Kanon i remix przestrzeni polskiego teatru XX i XXI w. przybliża mniej znany dorobek plastyczny jednego z najwybitniejszych twórców polskiej sceny teatralnej. Szajna (1922-2008) zapisał się w historii polskiej kultury przede wszystkim jako wybitny reżyser, scenograf i teoretyk teatru. Zasłynął spektaklami, które w latach 70. stworzył w Teatrze Studio. Były to autorskie przedstawienia-moralitety (m.in. Replika, Gulgutiera, Dante, Cervantes), łączące literackie treści z wizjonerską organizacją przestrzeni scenicznej i ekspresyjną grą aktorów. Teatr wywarł też ogromny wpływ na jego malarstwo. Stałym powracającym motywem w jego pracach były wspomnienia i doświadczenia wyniesione z obozów koncentracyjnych, a także refleksje nad przemijaniem. W początkowym okresie działalności, przypadającej na lata 50. XX wieku, Szajna stosował technikę kolaży (cykl Obrazy-Dramaty). W kolejnych dekadach chętnie sięgał do asamblażu – techniki wykorzystującej fragmenty gotowych przedmiotów. Szajna wykorzystywał m.in. manekiny, które były nośnikiem dramatycznych treści. W latach 80. i 90. w jego twórczości dominowało malarstwo figuratywne (cykle Mrowisko i Gnom), a także ekspresjonizm abstrakcyjny. Pojawiają się również rysunkowe erotyki.

Katowicka wystawa będzie więc wędrówką po malarskich dokonaniach twórcy. Zobaczymy prace, reprezentujące wszystkie style, po które sięgał artysta, co da pełny wgląd zarówno w tematykę, jak poetykę tej twórczości. Dodatkowo na wystawie zaprezentowana zostanie też blisko setka projektów scenograficznych Szajny.

Wystawa inauguruje nowy projekt Centrum Scenografii Polskiej poświęcony przestrzeni polskiego teatru. Cyklicznie prezentowany będzie dorobek znamienitych twórców związanych z teatrem wraz z próbą interpretacji ich dzieł przez młodych artystów. Konwencja uczeń – mistrz pozwoli zobaczyć, na ile dzieła mistrzów są dziś aktualne? Czy jeszcze inspirują i prowokują kolejne pokolenia? Poprzez tę konfrontację widz będzie mógł na nowo odkryć klasyków, a jednocześnie poznać nowych, utalentowanych twórców. W pierwszej odsłonie reinterpretacji dzieł Szajny podejmuje się Olga Warabida, młoda artystka zajmująca się animacją, grafiką i projektowaniem scenografii multimedialnej. W ubiegłym roku w ramach Festiwalu Nowej Scenografii wyróżniona została w konkursie o Nagrodę im. Jerzego Moskala za najlepszą realizację teatralną. Na ekspozycji zaprezentuje instalację Remix będącą próbą nowego spojrzenia na twórczość wizjonera. Zbudowana z weneckich luster przestrzeń angażować będzie wzrok i słuch, pozwalając przyjrzeć się zarówno samemu sobie, jak i wcielać się w rolę obserwatora. Widz będzie mógł wejść do specjalnie zaaranżowanego pomieszczenia, gdzie zwierciadlana powierzchnia pozwoli spojrzeć na zewnątrz i uzyskać zwielokrotniony obraz. Dodatkowo wewnątrz zamontowane zostaną mikrofony zbierające odgłosy zwiedzających, które w połączeniu z muzyką Anny Sudy spotęgują wrażenia.
— Poznawanie sztuki Józefa Szajny jest dla mnie niemalże porównywalne z czytaniem cudzego pamiętnika. Mocne, emocjonalne komunikaty i skojarzenia w jego pracach wzmacniają siłę przekazu, dzięki któremu odbiorca czuje się istotną częścią całego projektu. Aktywność odbiorcy w remiksie to interakcja na poziomie obraz – dźwięk, która krąży wokół tematu współczesnej intymności człowieka – mówi Olga Warabida.

Otwarcie wystawy odbędzie się w piątek 18 listopada o godz. 18 w budynku Centrum Scenografii Polskiej Oddziału Muzeum Śląskiego przy ul. T. Dobrowolskiego 1 w Katowicach. Wstęp wolny. Ekspozycję będzie można oglądać do 26 lutego 2017 roku.