Artykuły

St. Herakliusz Lubomirski był najwybitniejszym, obok W. Potockiego, pisarzem za panowania Korybuta i Sobieskiego. Syn osławionego rokoszanina i infamisa, usiłował oczyścić pamięć ojca i poprawić konduitę rodu - jako statysta, obdarzony godnościami i nadaniami królewskimi. Zwany "Salomonem polskim" za swą uczoność i znajomość kultury światowej, zostawił dzieła polskie i łacińskie, pisane wierszem i prozą, treści wszelakiej: zarówno filozoficzno-religijnej, jak i swawolnej. Znane są też komedie Lubomirskiego, naśladowane z włoskiego, krążące za życia autora w odpisach (bo i niektóra dość frywolne), grywane w książęcym teatrze w Ujazdowie. Ostatnio wydano trzy te komedie drukiem, a jedną z nich - Don Alvaresa - gra obecnie Teatr Stary.

Czegóż tu nie ma? Jak tytuł wskazuje, temat jest "hiszpański", a jego tłem - walka z Maurami. Jest dalej melodramat jeńca w niewoli "murzyńskiej", i intryga, zmierzająca do rozerwania małżeństwa zaginionego rycerza. A więc - próba wierności kobiecej, i także druga próba - wierności w przyjaźni męskiej, wyższej ponad przysłowiową wrogość niewiernych Maurów do hiszpańskich giaurów. Akcent to dość nieoczekiwany, jak na pisarza czasów odsieczy wiedeńskiej i pogromu Turków. Jest dalej w akcji sam Don Alvares, amant zmienny, bo interesowny w miłości, jest też, oczywiście, zazdrosna panna, słowem - "niesforna w miłości kompanija", jak się mówi w tej komedii i skąd wzięto jej podtytuł. Jest na koniec trójka służących, postaci obdarzonych wszelkimi przywarami bałwaństwa i hultajstwa z dawnego, rubasznego teatru jarmarcznego - mocno spolonizowanych przez naszego autora. Są wreszcie czary, doprowadzające - jak w teatrze cudowności - do pomyślnego rozwiązania wszystkich kłopotów, czary i gusła, do których szacowny autor odnosił się mimo swej erudycji, z pełnym przekonaniem.

Jest więc w tej komedii, przy całej jej naiwności, sporo materiału i na dobry teatr. Zwykliśmy umieli szczać narodziny naszej dramaturgii w okresie oświecenia stanisławowskiego. Tymczasem w Lubomirskim odkrywamy dojrzałego autora - wcześniejszego o cały wiek, a współczesnego Molierowi. Jest to więc zabytek bardzo dla naszej kultury teatralnej cenny, niweczący nasz kompleks niższości, wywołany długą nieufnością naszych badaczy do teatru staropolskiego Ale "Don Alvares" staje się też egzaminem inwencji reżyserskiej, przy próbie ożywienia komedii rodzimej sprzed trzech wieków.

Dyr. Z. Hübner osiągnął tu znaczny sukces, aranżując doprawdy świetną zabawę. Świadczyły o niej nieustanne oklaski i śmiechy publiczności, zakończone rzęsistą owacją. Stało się tak dzięki wybornej parodii na barokowo-dworską konwencję, a więc na przesadę i napuszoność, przy znakomitej werwie przedstawienia w dowcipnej scenografii Skarżyńskich, z muzyką J. Kaszyckiego. Oczywiście, przez tę nutę drwiny i przymrużenie oka j reżyseria zmieniła intencje autora i | rysunek postaci. Ale chyba to jedyna droga do szczerego ożywienia i scenicznego dawnego zabytku.

Bohatera tytułowego grał wręcz koncertowo A. Pszoniak, roztaczając niesłabnącą w komice burleskę, przemieniającą wyrachowanego uwodziciela w amanta, obłąkanego miłosnym szałem. Znakomitą jego partnerką była Antonia - Jolanty Hanisz, podobnie przemieniona z cnotliwej matrony w ciepłą wdówkę, krygującą się i obłudną. Do czołówki wykonawców policzyć należy M. Jastrzębskiego w roli Don Albana, dobrodusznego swata staropolskiego oraz zazdrosną Dionizję, graną z "hiszpańskim" temperamentem przez B. Bosak. Nieco przesadnie wypadła zbyt pogrubiona karykatura Don Gusmana (F. Pieczka), oraz druga, tabetyczna króla "mazockiego" Garabuzela (K. Witkiewicz), obie zresztą budzące śmiech na widowni. Z trójki służących nie wykrzesano tyle humoru, ile spodziewać by się można. Jedynie R. Próchnicka miała dobre sytuacje jako Faramuszka. Sztuki magiczne, które produkował ze zręcznością wręcz zawodową W. Ruszkowski, dopełniły miary tego uroczego wieczoru teatralnego, pełnego humoru, inwencji i smaku stylowego.