Artykuły

ZMARŁY w r. 1930 w podeszłym wieku, znakomity pisarz czeski Alojzy Jirasek ma w literaturze swe­go kraju dwa określenia, łączące się z polską literaturą. Nazywają go "czeskim Kraszewskim", "czeskim Sienkiewiczem". W bardzo obfi­tej twórczości, jaką Jirasek po­zostawił, wyróżniają się bowiem je­go powieści historyczne, którymi - w czasach niewoli austriackiej - po­budzał uczucia narodowe Czechów. W powieściach tych - podobnie jak Kraszewski u nas - przedstawił dzieje narodu czeskiego w ciągu wie­ków, kładąc specjalny nacisk na wal­ki wolnościowe i ruchy wyzwoleńcze narodu.

Poza powieściami, pisał Alojzy Jira­sek poezje, poematy, dramaty. W tym ostatnim dziale twórczości wielkiego pisarza wyróżniają się sztuki fanta­styczne, a przede wszystkim piękna, poetyczna i romantyczna "Latarnia". Pisząc utwór fantastyczny, w któ­rym występują postacie z baśni i klechd staroczeskich, nie zapominał Jirasek o realnym, surowym życiu swego ludu, dręczonego podówczas - i przez zaborców i przez własnych panów, sprawujących prawie feudal­ne rządy nad wsią. Właśnie w "Latar­ni" daje Jirasek taki przejmujący fragment ucisku z obu tych stron - z zewnątrz i z wewnątrz kraju - daje przykłady poniżenia, upodlenia się, upadku, równocześnie jednak pokazuje dodatnie przykłady przetrwania, oporu, dumy szlachetnej.

W SZTUCE "Latarnia", która w bardzo wielu elementach przypomina "Zaczarowane koło" Rydla, łączy się świat realny ze światem bajki oraz mocno i zdecydowanie przewija się społeczna nuta. Tę sztukę wielkiego pisarza czeskiego, przełożoną poto­czyście przez Wandę Karczewską, za­adaptował na scenę kukiełkową Wła­dysław Jarema, dając widowisko nie­zmiernie pełne, barwne, interesują­ce, jako drugie - po "Igraszkach z diabłem" - przedstawienie "Grotes­ki" dla dorosłych, nie dla dzieci.

W rozwijającym się barwnym i przykuwającym uwagę toku drama­tu obserwujemy niezmierną pomy­słowość reżysera i inscenizatora, któ­ry był adaptatorem sztuki. Jarema wydobył z lalek - jawajek chyba wszystko, co tylko można było, po prostu uczłowieczył je, a zdolny ze­spół ukrytych pod sceną aktorów "Groteski" nadał im ruchy niezwy­kle zręczne, zadziwiająco imitujące gesty ludzkie. Dykcja ukrytych akto­rów jest chyba już bez zarzutu, sły­szalność tekstu idealna, podawanie kwestii słusznie akcentowane, tak, że nic z rozwoju społecznej nuty w akcji dramatu nie ginie dla widza, lecz uwypukla się przy słusznym rozłoże­niu akcentów.

Muzyka Jerzego Katlewicza dobrze idzie w parze w nastrojami sztuki, tak zmiennymi - od świata surowej prawdy życia do nierealnej fantazji leśnej. Lalki Lidii Minticz są prawie wszystkie małymi arcydziełkami, ka­pitalne w pomyśle, dowcipnie zesta­wione, pomysłowo odtwarzając cha­raktery przedstawianych istot. Na najwyższe uznanie zasługują też de­koracje K. Mikulskiego i J. Skarżyń­skiego, zwłaszcza przepiękne w na­stroju i kolorycie plansze na zasłonach w głębi sceny, oddające zmiany krajobrazu wsi i lasu.

Z AKTORÓW, poruszających lalki i mówiących w ich imieniu, na wyróżnienie zasługują, naszym zda­niem, przez wysoką klasę zręczności i dowcipne podawanie tekstu, "ożywiacze" postaci fantastycznych "utopców": Iwana (Stefan Stojakowski), a zwłaszcza Michałka (Stani­sław Rychlicki), następnie Hanusi (Anna Tomschey), Babki (Mira Kor­ska), Kłoskowej (Leokadia Serafinowicz), Franza (Bogdan Janiszewski). Reżysersko doskonale oddane są sceny fantastycznych zjaw leśnych, wplecio­ne w realny rozwój wypadków.

Premiera "Latarni" jest nowym, wysokiej klasy osiągnięciem teatru "Groteska", czymś odmiennym, czymś różnym od dotychczasowych, co podkreślamy z prawdziwym zado­woleniem. Ten teatr lalek jest chyba jedyną sceną w Krakowie, która uczy się na własnych błędach i ustawicz­nie, bez przerwy, bez odpoczynku, szuka czegoś nowego, stara się o u­stawiczny swój rozwój - tak repertuarowo, jak i technicznie.