Artykuły

Teatr Stary, idąc chyba za przykładem sceny politycznej prowadzonej przez R. Smożewskiego w Teatrze Rozmaitości, dał nam program publicystyczny, zatytułowany "Czwarty jeździec Apokalipsy", ze scenariuszem A. Buszewicza, W. Krakowskiego, T. Malaka, pod kierunkiem Z. Hübnera.

Przedsięwzięcie odważne, godne w swej koncepcji poparcia, usiłujące wypracować sceniczne formy podawania publicystyki w sposób pomysłowy i niebanalny - nie we wszystkich zresztą elementach. Widzowie, wśród których panuje przekonanie, że coś takiego jest "nie do oglądania", będą mile rozczarowani - atoli do szczęścia pełnego zabraknie im sporo. Dlaczego? Przyczyna jest prosta: publicystyka na scenie musi być wyszlifowana, bardziej nawet, niż dramat. Tu każde wahanie, każda skaza, drażni, rozbija uwagę. Tymczasem wszystko to sprawia wrażenie nie dopiętego na ostatni guzik. Aktorzy tu i ówdzie się zacinają i "sypią", niedopracowany jest - jakże istotny - ruch sceniczny, u niektórych nawet dykcja. Materiał ilustracyjny, rzutowany na ekran, został dobrany dość niefrasobliwie i niestarannie.

Realizatorzy przyozdobili swoje przedstawienie wieloma atrakcjami, "żywymi obrazami'' scenkami i piosenkami. Piosenki śpiewają Romana Próchnicka i Stanisław Gronkowski. Próchnicka śpiewa, jakby miała ogromną tremę, co rzutuje na jakość wykonania. Dobrze nato-miast wypada Gronkowski w "genre" warszawskiego cwaniaka i podwórzowego śpiewaka. Nie bardzo rozumiem, po co - oprócz naturalnie obejrzenia kilku uroczych modelek - po-kazano nam modele "Telimeny". W ogóle, przerywniki wydają się być chwilami jakby wpro-wadzone mechanicznie. Kłóci się to z oświadczeniem, że widz może być mile rozczarowany, ale tylko pozornie. Może być zadowolony - jeśli przymknie oczy na te potknięcia i braki, koncentrując uwagę na "linii generalnej" przedstawienia, na znakomitych recytacjach Franciszka Pieczki, roli Jerzego Nowaka.

Pacyfizm. "Czwartego jeźdźca Apokalipsy" nie jest naiwny. Pokazuje tryb rozumowania przeciwnika ideowego - niezależnie od tego, czy będzie nim Guderian, czy prez. Johnson, lo-jalnie. Pokazuje dzieje zbrodni wojennej ostatniego trzydziestolecia - od wojny hiszpańskiej, prze II wojnę światową, po wojnę w Wietnamie. Przeprowadza paralele, które na pierwszy rzut oka wyglądać mogą na nieprawdopodobne dzięki swoim dydaktycznym tendencjom - ale zawierają wiele słuszności. Najcenniejsze jednak wydaje się być owo spojrzenie z wielu punktów widzenia, np. wojna światowa widziana przez anonimowych (jak z "Zakazanych piosenek") śpiewaków, partyzanta, mowę Hitlera, pamiętnik niemieckiego żołnierza itp. To sprawia, że zaangażowanie się pogłębia, i mimo dydaktycznych skrótów wciąga widza. "Czwarty jeździec Apokalipsy" jest dla mnie poligonem doświadczalnym, gdzie warto zebrać doświadczenia na, przyszłość. Na poligonie bywają i niewypały, kule padają nie tam, gdzie były wymierzone. Ale to prawo poligonu - i tak spójrzmy na spektakl Teatru Starego.

*

Inną Apokalipsę, spod znaku filozofii, prezentuje Jerzy Nowak w "Sprawozdaniu dla akademii" Kafki. Monodram został zrealizowany przez "Estradę" krakowską, która wykazuje chwalebną ruchliwość na polu tego rodzaju spektakli. Przedstawienie reżyserowała Irena Wollen. Nowak jest aktorem - jak się okazuje - idealnie pasującym do "teatru jednego ak-tora". Jego gra jest intelektualna, jeśli tak się można wyrazić, wyważona, opanowana - choć nie zimna. "Sprawozdanie dla akademii' jest apokalipsą zagrożonego człowieczeństwa. Zjadliwość autora "Zamku" osiąga tu olbrzymie rozmiary, choć tradycji można by szukać jeszcze u Waltera. Małpa, wieziona z Afryki do Europy i tu przeżywająca w świecie nowoczesnej cywilizacji i białych ludzi doświadczenia urągające tej cywilizacji i godności ludzkiej, jest trochę jak ów Pers z "Listów perskich" Woliera, spoglądający na Europę oczyma widza z innej nieomal planety. Satyryczna wena służy wykładowi filozofii zbliżonej do egzystencjalizmu, a to każdym razie w sposób dosadny prezentującej Kafkowską alienacje, osamotnienie. Przedstawienie interesujące, inteligentnie zrobione. Warto obejrzeć.