Artykuły

Dziś o północy premiera przedstawienia Agnieszki Glińskiej Gdzie ty idziesz, dziewczynko w Muzeum Powstania Warszawskiego. Reżyserka nie używa określenia „spektakl" — podkreśla, że opiera się na autentycznych relacjach, nie na literaturze. Tytuł zaczerpnięty jest ze wspomnień Krystyny Zachwatowicz z czasu powstania warszawskiego. Bohaterkami są sanitariuszki, łączniczki. — Próbujemy poczuć to, co te dziewczyny naprawdę czuły, pobyć blisko nich. A przede wszystkim — przywołać w pamięci, pokazać, że były, bo jak się czyta w zestawieniach statystycznych, że w jakiejś dzielnicy zginęło 300 harcerek, to jest potwornie obiektywizujące i odbierające znaczenie pojedynczemu życiu — mówiła niedawno Glińska „Gazecie Co Jest Grane".

Gdzie ty idziesz, dziewczynko to 40-minutowa teatralna wycieczka po muzeum, którą współtworzą m.in. scenografka Agnieszka Zawadowska i choreografka Weronika Pełczyńska.

Już od 10 lat muzeum w rocznicę zrywu zaprasza artystów teatru. Rytuał jest ten sam: premiera o północy z 1 na 2 sierpnia w Sali pod Liberatorem. Potem przedstawienie grane jest przez kilka dni. Niektóre z nich miały dalszy żywot w teatrach, ale większość pozostaje wydarzeniem odświętnym, efemerycznym.

Reżyserzy różnie opowiadali o powstaniu. W Hamlecie'44 (2008 r.) Paweł Passini wpisał je w dylemat najsłynniejszego Szekspirowskiego księcia. Ojcem — duchem Hamleta był poległy w Katyniu oficer (Jan Englert), o którym pamięć pcha młodzieńca do czynu. Passini powtórzył w ten sposób tezę o niemożliwym do wygaszenia pędzie AK-owskiej młodzieży do walki i tragicznej nieuchronności powstania, choć inaczej widzą to niektórzy historycy.

Inni reżyserzy stawiali na historyczny konkret. Na przykład Michał Zadara w Awanturze warszawskiej (2011 r.) zrobił wielowątkowy spektakl rozgrywający się w kilku miejscach naraz, skomponowany z depesz dyplomatycznych wymienianych między przywódcami Polski podziemnej i emigracyjnej, urzędnikami Stalina i liderami zachodnich mocarstw. Równolegle do gadaniny polityków usłyszeć można było kronikę umierającego miasta.

Podczas gdy Zadara pracował na dokumentach, Krzysztof Garbaczewski dwa lata później na coraz bardziej podatnej na popkulturę, komercję i uproszczenia fantazji o powstańczym seksapilu i przygodzie. W jego Kamiennym niebie zamiast gwiazd krytykę „przemysłu powstania warszawskiego" kwitował „patriotyczno-pamięciowy" rap: „Żołnierzu pamięci, co ciebie kręci? Jakie baony, które rejony? Tamte karabiny, no i te dziewczyny? Urwane kończyny?".

W 2014 r. Krystyna Janda z Jerzym Satanowskim wystawili w muzycznej formie oratorium Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego. Przed rokiem Agata Duda-Gracz skupiła się na zabitych w 1944 r. dzieciach, próbując pójść ze swoją Ciekawą porą roku w stronę historii alternatywnej — co by było, gdyby powstanie nie wybuchło. W powracającej, ironiczno-patetycznej scenie piątka dzieci defilowała pod kierunkiem demonicznego Pana Wojny, uczyła się strzelać i nucić bojowe pieśni. Protesty budziła zwłaszcza scena, w której chór miesza hymn ZSRR, „Deutschland über alles" i „Jeszcze Polska nie zginęła". Wiszący pod sufitem samolot Duda-Gracz przybrała choinkowymi lampkami. „Czyje to urodziny?" — pytała jedna z postaci, stawiając zarazem pytanie o dzisiejszy kształt powstańczej pamięci.

Czy te spektakle wpisują się w linię polityki historycznej, której muzeum było w ostatnich latach potężnym kreatorem? Relacje twórców są zgodne: MPW nie wtrąca się w próby i scenariusz, inaczej niż w teatrach, gdzie dyrektor może zażądać zmian. Gdy jednak muzeum stawia na przekaz tak hiperatrakcyjny, że dla wielu podejrzany, oraz na romantyczny mit powstania jako podstawy współczesnej polskiej tożsamości, teatr może uprawiać różne narracje. Na swoim małym poletku.

***
Gdzie ty idziesz, dziewczynko — premiera o północy w Muzeum Powstania Warszawskiego (Sala pod Liberatorem). Spektakl będzie można jeszcze oglądać od 2 do 5 sierpnia trzy razy dziennie: o godz. 20, 20.45 i 21.30. Bilety w cenie 14 zł do nabycia w kasie muzeum oraz online: bilety.1944.pl.