Artykuły

KLASYCYZM Jarosława Marka Rymkiewicza opiera się na przekona­niu, że każda ingerencja współ­czesnego artysty w kulturę, jest przekształcaniem wzorów zasta­nych, jest udziałem - mniej czy bardziej oryginalnym - w kulturze zastanej, i jej mniej lub bardziej" twórczym uzupeł­nieniem i przetwarzaniem. Z te­go przekonania wynika Rymkiewicza koncepcja translatorska, gdzie przekład zmienia się w imitację, gdzie dowolność trans­pozycji ujęta jest jeszcze w pewne karby, aż po zwykłą kompilację, łączenie i dowolne interpretowanie utworów daw­nego autora nosi już wszelkie pechy twórczości własnej tłuma­cza. Przykłady takiej działalno­ści mieliśmy ostatnio liczne. "Życie jest snem" było jeszcze przekładem mniej lub bardziej dowolnym (a więc "imitacją"), zaś już "Księżniczka na opak wywrócona", choć wystawiana także pod firmą Calderona jest właściwie utworem Rymkiewicza, który połączył parę krót­szych utworów hiszpańskiego poety, dodał fragmenty jeszcze innych jego sztuk, a trochę w ogóle dopisał sam. Takie prak­tyki mogą wzbudzać w tym i owym pewne obawy, ale imitator szeroko je uzasadnia w swoich pracach teoretycznych i uzasadnienie to, przyznam szcze­rze, brzmi dość przekonywająco. Calderon Calderonem, zapra­wa w imitacjach dała J. M. Rymkiewiczowi asumpt do na­pisania własnej sztuki "hiszpańskiej". Do perfekcji opanowana sztuka władania ośmiozgłoskowcem jeszcze ten asumpt wzmoc­niła. W taki sposób powstała tragifarsa "Król Mięsopust",która w triumfie przeszła przez sceny całego kraju, jak zwykle na koniec dopiero trafiając do Warszawy. Najpierw wystawiła "Króla Mięsopusta", Szkoła Te­atralna, teraz sięgnął po nią Te­atr Dramatyczny. "Król Mięsopust", a raczej tematyka "Króla Mięsopusta" ma rodowód stary i dostojny. Czy Rymkiewicza zafascynował on sam przez się, czy za pośredni­ctwem jego dobrego znajomego, Calderona de la Barki, nie wia­domo. Pewne jednak, że drama­ty tego ostatniego są właściwie wariacjami na jeden temat - ten mianowicie, który obrał so­bie Jarosław Marek Rymkie­wicz. "Życie jest snem" to dramat o człowieku, który budzi się to księciem w pałacu, to więźniem w lochu, igraszki fortuny co chwila zmieniają maskę, w któ­rej powraca na jawę - wreszcie nie wie, kim jest naprawdę, granica między snem a jawą za­ciera się, maski są wymienne, życie jest snem. "Księżniczka na opak wywrócona" z kolei opowiada o przedziwnym zrzą­dzeniu losu, który ogrodniczkę zmienił w księżniczkę i odwrotnie. Zamiana strojów - a więc zamiana masek - staje się źró­dłem nieporozumień, a także przyczyną refleksji na tematy życia i teatru. Bo oba dramaty Calderona mają za temat tak samo życie i zmienne koleje Fortuny, jak i teatr, i przedziw­ne transpozycje losów jedno­stek, jakie teatr powoduje i usprawiedliwia. Aktor na scenie jest już kimś innym, niż jest w życiu, jeśli przypadła mu w udziale rola króla albo żebraka. Zamiana tych ról jest już tran­spozycją do kwadratu. Aktor-żebrak staje się aktorem-żebrakiem, który zostaje królem. Oto temat do rozważań moralnych, do zadumy nad splatanymi dro­gami ludzkiej kondycji, wresz­cie do świetnej zabawy teatral­nej. Taki sam jest temat Rymkie­wicza. Czy to przypadek? Trud­no dociec.

Parobek króla Filipa przez kaprys królewski zostaje kró­lem (czy jego sobowtórem-odwrotnością?), król zostaje parob­kiem parobka-króla. Florek - parobek - król reprezentuje witalność, ordynarność, przaśność, mięsopust; Filip - król - parobek jest obrazem uducho­wienia, wzniosłości, słabości cie­lesnej, postu. Cała sztuka to "ta­niec mięsopustu i postu", jakby dalekie echo barokowych "tań­ców śmierci", przy czym mięso­pust stoi tu po stronie życia, post reprezentuje śmierć. Autor sugeruje przy tym - a jest to odbicie jego rozważań teoretycz­nych - że tego typu przeciwsta­wienie jest w zasadzie po­wszechną w świecie sprzeczno­ścią dialektyczną, którą sztuka stara się uchwycić i przedstawić pod najróżniejszymi postaciami. "Bo ta farsa nie ma końca" - oto ostatnie słowa "Króla mię­sopusta". Przekonanie, że między życiem a śmiercią pozostaje sprzecz­ność nie do pogodzenia, jest nie­wątpliwie wnioskiem słusznym. Niestety, przypuszczenie, że w "Królu mięsopuście" ten słusz­ny wniosek przedstawiony zo­stał trochę bardziej powierz­chownie, niż na przykład u Cal­derona - jest także słuszne. Teatr Dramatyczny oparł się w inscenizacji "Króla Mięsopu­sta" o siły własne i zapożyczo­ne. Siłą zapożyczoną jest w tym wypadku Mieczysław Czecho­wicz, grający Florka. Trzeba sobie powiedzieć, że w tej sztu­ce, jak w mało której, niezbędne jest zgranie całego zespołu. Dialog napisany wartkim ośmiozgłoskowcem, powinien toczyć się błyskawicznie, riposty padać huraganowo. Tego wszystkiego - zawrotnego tempa, błyskotliwości - zabrakło w tym przed­stawieniu. Rodzi się podejrzenie, że zamiast mistrzowskiego koncertu orkiestry, możemy ra­czej wysłuchać osobnych popi­sów kilkorga solistów. Nie będę daleki od prawdy, jeśli po­wiem, że Czechowicz był basem, który zawinił najwięcej. Cała rola oparta na zaufaniu do własnej vis comica, brak zainteresowania kontaktem z partne­rami, oto wady w tym przedsta­wieniu bardziej istotne niż w innych.

Skutkiem tego najbardziej poszkodowane były i Krystyna Maciejewska i Janina Traczykówna - obie partnerki Florka, pierwsza jako pomywaczka Kasia, druga jako księżniczka maltańska Rosalinda. Obie nie zawahały się przed przydaniem postaciom daleko idącej rodzajowości, zabawna była scena ich bójki, ale w całości wyraźne było jak bardzo przeszkadza ich temperamentom ślimacze tempo przedstawienia. Marazm udzie­lił się wszystkim, nawet dwo­rzanie królewscy Gęba (Stani­sław Wyszyński) i Skoczek (Maciej Damięcki) - choć czy­nili wszystko, nie zdołali ożywić, tego karnawału. Obronną ręką -wyszedł tylko Wojciech Pokora, jako Filip, ale to w założeniu jest postać melancholijna. Nic dziwnego, że w tych wa­runkach oparcie się w całości inscenizacji na stylu zabawy karnawałowej, musiało wyglą­dać na pomysł chybiony. Reży­serował Jan Bratkowski.