Artykuły

Dziś, kiedy czytam w tomie poezji Zbigniewa Jerzyny "Coraz słodszy piołun":

"Jeśli zasypiesz źródło starodawnej

pieśni?...

Będziesz do głuchych mówić szcząt­kami języka"

- zaczynam zdawać sobie sprawę, że ta wypo­wiedź poety zafascynowanego wojną utrwaliła się w dziecinnej pamięci Jerzyny, a dzisiaj zo­stała zamknięta w kształt poetycki. Kiedy dalej w tomie znajduję:

"Jaki anioł silną dłonią

Wyrwie ostrze, nim krew spłynie.

Oto krzyż w ciemności stoi.

Zamiast Boga człowiek ginie"

- rozumiem, skąd zrodził się dramat "Iskrą tylko..." Dramat będący zresztą konsekwencją "wojennej obsesji" poety, obsesji jakże obecnej w jego twórczości. Takim dziełem jest "Iskrą tylko..." dramat po­etycki, wystawiany obecnie w Sali Prób Teatru Dramatycznego w Warszawie. Zbigniew Jerzyna należy do generacji dziś trzydziestokilkuletnich poetów, a więc mają­cych wojnę z czasu dzieciństwa. Niemniej z za­fascynowania tym tematem powstała poezja bardzo autentyczna. Autentyczna ponieważ nie­podobna, by wewnętrzną potrzebę w efekcie można było wy spekulować inaczej. Autor poświęcił swój dramat młodym poetom okupowanej Warszawy: Baczyńskiemu, Gajcemu. Trzebińskiemu.

"Najważniejszą sprawą - pisze Jerzyna - było dla mnie wydobycie całej "gorącości wewnętrz­nej" tego pokolenia w słowach pośpiesznych wy­powiedzi, starałem się zarysować wyraźną i tra­giczną linię życia tych młodych, nieprzeciętnie uzdolnionych ludzi. W dramacie dużo mówi się o miłości i sztuce. Ale to był ich najprawdziwszy głód. Wobec ciągłego zagrożenia, wobec śmierci często przypadkowej i absurdalnej - w miłości i sztuce szukali nadziei i ocalenia. Może na kilka chwil ożyją ich myśli i uczucia. Bo marzyłem sobie, by w tym dramacie zabiło niespokojne, młode serce".

Poezja powstała ze sprzeciwu, z walki i oporu, gdzie starcie krzesi iskrę i świat ukazuje się w blasku iskry, na moment tylko. Walka autora z tworzywem, słowem i znaczeniem błyszczy całą gamą pięknych strof, urzeka prostotą i celnością metafory. Fenomenu poezji Jerzyny szukać trze­ba bardziej w warstwie semantycznej jego sło­wa, niż w słowie samym. Dramat "Iskrą tyl­ko..." pozbawiony jest akcji fabuły, nie przes­trzega chronologii wydarzeń - dzieje się w sfe­rze odczuć, zapytuje o sens życia i cel śmierci - jest trudny i dławiący.

"To matki zawsze muszą rodzić groby?" - za­pytuje Jerzyna.

Reżyser spektaklu Maciej Englert nie stworzył inscenizacji właściwie współgrającej z tą poezją, nie potrafił nadać przedstawieniu tej formy wi­zualnej, która mogłaby współtworzyć war­tość dramatu w jego wyrazie scenicznym. Budo­wanie obrazów realistycznych wobec dramatu Jerzyny nie wydaje się być wyborem najtraf­niejszym. Z drugiej jednak strony znalezienie ta­kiej formy jest chyba najtrudniejszym zadaniem współczesnego teatru. Reżyser szukając tych sposobów postawił sprawę inscenizacji na prze­ciwległym biegunie poezji Jerzyny, czyniąc to z wyboru. Dlatego też tworzył realia czerpiąc z najbardziej współczesnemu człowiekowi przy­swojonych środków - środków masowego prze­kazu: telewizji, filmu, czy... prasy. Operując punktowym światłem, akcentując tę postać dra­matu, która w tym momencie znaczy i gubiąc te pozostałe - reżyser starał się zbliżyć aktora do widza. Ta wybiórczość miała tworzyć intymność - może tutaj potrzebną, ale będącą domeną te­lewizji. Toż to przecież zasada działania Hanusz­kiewicza w telewizyjnym "Panu Tadeuszu". Po­zostawienie aktorów w chwilowym bezruchu, tworzenie żywych obrazów - nasuwa na myśl jedyną pamiątkę, jaka pozostała po bohaterach pokolenia wojny - zdjęcia fotograficzne. Ten fotograficzny zapis "gorącości zewnętrznej" bę­dący chwilą tylko tamtego pokolenia - tutaj powtórzony - jest zresztą najlepszym efektem wizualnym dramatu "Iskrą tylko..."

Trzeba dodać, że zespół młodych aktorów, nie­zbyt jeszcze doświadczonych, nie radzi sobie z trudną frazą filozofującego wiersza i gubi w sło­wie wartości emocjonalne.