Artykuły

WIELKA szkoda, że dopie­ro teraz wspaniały utwór dramatyczny Georgesa Bernanosa "Dialogi karmelita­nek" trafił na nasze sceny. Wy­stawiony dziesięć lat temu mógł­by stać się ważnym wydarze­niem w naszym życiu intelektu­alnym - swoistą przypowieścią o wierności i niezłomności. Cóż, nie można było grać tej wieloznacznej sztuki, jednego z ważniejszych dokonań w euro­pejskim teatrze poetyckim naszego stulecia.

Bernanos napisał "Dialogi karmelitanek" cztery miesiące przed swoją śmiercią w roku 1948. Jest to więc jakby testament artystyczny wiel­kiego pisarza. Przy całej wielozna­czności sensów i interpretacji, można powiedzieć, że "Dialogi karmelita­nek" stanowią rodzaj intelektualne­go wyzwania dla czytelników (i wi­dzów) tego dramatu. Człowiek powi­nien umieć pokonać swój strach i okazać wierność sprawie, w którą wierzy, w momencie ostatecznym - zda się mówić Georges Bernanos. Akt męczeństwa zakonnic z Compiegne można odczytywać w kategoriach religijnych, można także rozumieć tę ofiarę w sposób racjonalistyczny. W każdym jednak wypadku mamy do czynienia z najwyższym przejawem postawy humanistycznej. Na tym, jak sądzę, polega wielkość utworu Bernanosa.

Przypomnijmy, że "Dialogi karmelitanek" odwołują się do konkretnego wydarzenia historycznego - w roku 1794 Trybunał Rewolucyjny skazał na śmierć 16 zakonnic z Compiegne za to, iż nie chciały odstąpić od reguły życia monastycznego. Oskarżono je o działalność kontrrewolucyjną i ścięto. Kar­melitanki zostały beatyfikowane w roku 1906.

Polską prapremierę sztuki Ber­nanosa oglądamy w Teatrze Polskim w Bydgoszczy, ciekawie prowadzonym od trzech sezonów przez Andrzeja Marię Marczew­skiego. Nurt refleksji religijnej jest żywo obecny w poszukiwa­niach twórczych tej sceny - Teatr Polski wystawia obecnie także "Promieniowanie ojco­stwa" Karola Wojtyły.

Dramat Bernanosa reżyserował młody twórca Przemysław Basiń­ski, dając przedstawienie kla­rowne myślowo, acz nierówne, jeśli chodzi o rytm dialogów i sam poziom aktorstwa. Spektakl jest bardzo ascetyczny formalnie - pusta prawie scena, tylko niezbędne sprzęty, sygnalizujące miejsca akcji. Wszelkie manka­menty aktorskie są więc tutaj szczególnie widoczne. Na szczęś­cie jest w spektaklu jedna rola, która zasługuje na uwagę - mam na myśli postać Matki Henrietty od Jezusa, przeoryszy Karmelu, granej przez zasłużo­ną bydgoską aktorkę Wandę Ru­cińską. W tym przypadku mamy do czynienia z głębią myśli i odczuć kobiety postawionej w sytuacji krańcowej. Rucińska subtelnie odsłania cały dramat wewnętrzny przeoryszy, znajdu­jąc jednocześnie uzasadnienie psychologiczne dla ryzykownej sceny finałowej.

Bydgoskie "Dialogi karmeli­tanek" są przedstawieniem trud­nym, adresowanym do widza, który lubi teatr refleksji inte­lektualnej. Warto zobaczyć ten spektakl - swoisty ewenement w naszym życiu teatralnym pre­ferującym obecnie formy roz­rywkowe.