Artykuły

W dwa i pół roku po premierze {#re#8160}"Płatono­wa"{/#} Antoniego Czechowa we wrocławskim Teatrze Polskim, Jerzy Jarocki przedstawił na scenie kameralnej tego teatru spektakl opar­ty na usuniętym w poprzedniej insceniza­cji trzecim akcie dramatu. Pomysł reżysera wydawał się ryzykowny. Z jednej strony, wracając do "wyciętych" fragmentów "Pła­tonowa", Jarocki sam niejako weryfikował swoje poprzednie zabiegi adaptacyjne, z drugiej konstruowanie spektaklu z nie wy­korzystanych marginaliów wydawało się skazane na drugorzędność oraz zarzut po­wielania własnych dokonań. Wątpliwości te rozwiała premiera. "Płatonow-akt po­minięty" jest w pełnym tego słowa znacze­niu samodzielnym spektaklem. Zwartym, świetnie skomponowanym i dobrze gra­nym, a przy tym modyfikującym pierwsze odczytanie dramatu przez Jarockiego i dzię­ki temu komplementarnym wobec pierw­szego "Płatonowa". Kusząca wydaje się w tej sytuacji sugestia, by dyrektor Jacek Weksler jak najdłużej umożliwiał widzom oglądanie obu przedstawień ("Płatonow" grany jest obecnie na Scenie na Świebodzkim).

Pierwszy "Płatonow" dzięki rezygnacji z jednego aktu zyskał na spójności i dyna­mice akcji, która toczy się wartko, "po Do­stojewsku".

Adaptacja tekstu rzutowała jednak wy­raźnie na kreację postaci głównego bohate­ra - był on tam w znacznym stopniu cha­rakteryzowany przez swoich protagoni­stów. Jerzy Jarocki mówi, że "Płatonow" był opowiadaniem o grzechu oraz o eks­piacji, pokucie i karze za ten grzech, a "Akt pominięty" zajmuje się samym grzechem. Nowy "Płatonow" jest przede wszystkim psychologicznym studium postaci tytuło­wego bohatera, rosyjskiego Don Juana, któ­ry odmiennie od Mozartowskiego czy Mo­lierowskiego, jest przede wszystkim tchó­rzem. Kochankiem nie odwzajemniającym uczucia, mężczyzną unikającym konse­kwencji i odpowiedzialności za kobiety, z którymi się związał.

Oprócz trzeciego aktu dramatu, "Akt po­minięty" wykorzystuje drobne fragmenty z innych części sztuki oraz z "Iwanowa" Czechowa. Szkolna sala, w której rozgrywa się akcja spektaklu, jest miejscem miłosnej nocy Płatonowa z Sonią, a później scenerią jego spotkań z kolejnymi kobietami, które Płatonow uwodzi, zdradza lub obraża, nie mogąc zdecydować się na trwały związek z żadną z nich. Do galerii kobiet kochających Płatonowa, Jarocki dołącza pokojówkę Katarzynę, trafnie uwypuklając fragmenty tekstu sugerujące, że i z nią miał romans rosyjski Don Juan. Uciekając od kobiet Pła­tonow szuka zapomnienia w alkoholu i my­śli o samobójstwie. Nie popełnia go jednak, a także nie ginie z ręki Soni, jak przewidział Czechow. Narysowawszy portret Płatono­wa Jarocki zostawia go z wszystkimi kobie­tami, kierując uwagę widza na motywacje postępowania wiejskiego nauczyciela, a nie na tragiczny finał Płatonowowskich przy­gód. Sytuując akcję w szkolnej scenerii Jarocki niejako umiejscawia rozterki rosyj­skiego Don Juana w sferze szkolnej psy­chicznej niedojrzałości. Podobny wy­dźwięk ma puenta - konćowy skok Koli przez gimnastycznego kozła, nieodparcie kojarzy się z Gombrowiczowskim "Koniec i bomba, a kto..."

Opowiadając historię Płatonowa Jaroc­ki uzmysławia widzom, dlaczego utwory Czechowa są komediami. Zderzając wypo­wiedzi, wydobywając komiczne niuanse zapisane w didaskaliach, komentując wy­powiedzi za pomocą scenicznych działań, reżyser punktuje paradoksalny komizm dramatycznych sytuacji, inteligentnie wy­wołując śmiech w nieśmiesznych sytu­acjach.

Obsada "Aktu pominiętego" jest po­wtórką z "Płatonowa". Najważniejsza zmia­na to obsadzenie Mariusza Bonaszewskie­go w roli tytułowego bohatera (poprzed­nio Jacek Mikołajczak). Płatonow Bona­szewskiego jest wyrazisty i przekonujący jako mężczyzna uwielbiany przez kobiety, a jednocześnie uciekający przed nimi. Ina­czej niż w "Płatonowie" zarysowane są po­stacie Soni (Ewa Skibińska) i Saszy (Jolanta Fraszyńska) - obie kobiety są zachłannie za­kochane, co Jarocki uzmysławia bez osłonek. Znakomitą rolą stworzyła Halina Skoczyń­ska w roli Anny, kobiety kochającej Płato­nowa, mimo przenikliwego rozeznania je­go słabości. W spektaklu przyciąga uwagę cała seria ról epizodycznych: Marii (Jolan­ta Zalewska), Katarzyny (Kinga Preis), woź­nego Marko (Ferdynand Matysik), Osipa (Stanisław Melski) i Tryleckiego (Zygmunt Bielawski).